FEBO
« .
. . mia hundo Febo, kiun mi estis
akceptinta malsatmortantan sur la plaĝo Marina Corta , en
insulo Lipari, kiun mi
estis fleginta, nutrinta, vartinta en mia morta domo en Lipari, kiu estis mia unika
kunulo en la daŭro de tiuj ekzilaj jaroj
en tiu trista insulo, tiom
kara je mia kor’ !
Neniam
amis mi virinon, fraton amikon tiel, kiel mi amis Febon. Ĝi estis
hundo tiel, kiel mi. . . . Tiu estis
nobla estulo, la plej nobla kreito, kiun mi iam ajn renkontis dum mia
vivo. Ĝi estis el
tiu rara kaj delikata familio de leporhundoj, ĝisvenintaj el la bordoj
de l’Azio kune kun la unuaj Jonikaj
migradoj, kaj kiujn la Lipari-aj paŝtistoj
nomas cerneghi. Tiujn-ĉi hundojn la helenaj
skulptistoj skulptis sur la
bareliefoj de la tomboj. « Ili forpelas
morton », diradas la Lipari-aj paŝtistoj.
Ĝia
felkoloro estis luna, roz- kaj or-kolora, la koloro de l’luno sur la
maro,
koloro de l’luno sur la malhelaj kaj glimaj folioj de l’citronujoj kaj
oranĝujoj . . . Ĝi estis de la koloro de
l’luno sur la helena maro de
Lipari . . . La
koloro
de la morta luno, iom da tempo antaŭ l’matenruĝo. Mi nomadis ĝin Lunhundo.
Ĝi neniam
malproksimiĝis de mi. Ĝi
min sekvis kiel hundo. Mi jes diras, ĝi min sekvis
kiel hundo. Ĝia ĉeesto en mia
mizera domo Lipari-a, senĉese vipita
de la vento kaj maro, estis mirinda ĉeesto.
Dumnokte la varmeta brilo de ĝiaj lunaj
okuloj lumigis mian nudan ĉambron. Ĝi havis
la okuloj iel palblua tiel, kiel la kolor’ de la mar’, ĉe la kliniĝanta lun’. Ĝian ĉeeston mi sentis tiel,
kiel tiu de ombro. Ĝi estis kiel la
respegulaĵo de
spirito mia. Sufiĉis ĝia helpa ĉeesto, ke mi ritrovis
tiun malestimon je la homoj, kiu
estas la precipa kondiĉo de la
trankvilo kaj saĝeco en la
homa vivo.
De ĝi, multe pli ol de la
homoj, kun ilia kulturo, kun
ilia gloramo, lernis mi, ke moralo estas senutiliga, ke ĝi estas al si mem sia
celo, ke ĝi ne nur intencas savi
la mondon (ne nur savi la
mondon !) sed nur ĉiam
elpensi novajn pretekstojn al ĝia
neprofitemo, al ĝia libera
disvolviĝo mem.
Renkonto de iu homo kaj iu hundo ĉiam estas renkonto de du
liberaj mensoj, de du specoj da
digneco, de du senutiligaj moraloj. La plej senutiliga kaj plej
romantika
renkonto.
. . .
Tiu estis
la plej kara inter miaj fratoj, mia reala frato, tiu, kiu perfidas ne,
tiu, kiu
humiligas neniam. La frato kiu amas, kiu helpas, kiu komprenas, kiu
pardonas.
Nur tiu, kiu suferis longajn jarojn da ekzilo en sovaĝa insulo, kaj ,
revenante inter la homoj, vidas sin
evitegita tiel, kiel leprulo far ĉiuj tiuj, kiuj, iam,
kiam estos mortinta la tirano, mienos
kiel herooj pri l’libereco, nur ĉi tiu scias, kion povas
esti hundo al homa estaĵo.
. . .
Tiu estis
trista hundo seriozokula. Ĉiuvespere restadis ni longajn horojn sur la
alta
ventoplena sojlo de mia domo rigardantaj la maron. . . .
Ni rigardadis la maron, flarante amaran
odoron de l’salo, fortan kaj ebriigan odoron de la oranĝujoj, odoron de la
kaprolakto, de la juniperaj branĉoj fajrigitaj en la
fajrejoj, kaj tiun varman kaj
profundan odoron virina, kia estas la odoro de la Sicilia nokto, kiam
ekaperiĝas la unuaj steloj pale
el la fono de l’horizonto.
Kaj
iutage oni kondukis min, manojn katenitajn, de Lipari
en alian
insulon, kaj
de tie, post longaj monatoj, Toskanion. Febo sekvis min demalproksime,
kaŝiĝanta malantaŭ la anĉovoplenaj
bareloj kaj ŝnuregaro sur la ferdeko
de Santa
Marina,
la malgranda vaporŝipo, kiu ĉiusemajne veturas de
Lipari Napolon, kaj inter la
fiŝ- kaj tomat-plenaj korboj sur la motorboato, kiu veturadas ire kaj
returne
inter Napolo Iskia kaj Ponza. . . . Mi
po foje retrorigardis por vidi, ĉu Febo sekvas min, kaj mi vidadis ĝin
laŭtanĝi
la muroj, la voston kuntiritan inter la kruroj, en la Napolaj stratoj,
de l’Immacolatella ĝis Molo
Beverello,
kun ravigan malĝojon en ĝiaj helaj okuloj.
En
Napolo, malsupreniĝante inter la karabenistoj la strato Partenope mi vidis du virinojn
alproksimiĝantajn je mi
ridetante : ili estas S-ino Benedetto Croce kaj Minnie
Casella,
l’edzino de kara mia Gaspare Casella. Ili salutis min per la
patrineca gracieco de la
italaj virinoj, ŝovis florojn inter miaj
mankatenoj kaj la
manartikoj, kaj S-ino Croce petis al
la karabenistoj , ke ili min konduku ien por manĝi. Mi estis nemanĝinta de du tagoj.
« Almenaŭ igu lin piediri ĉe la ombro »,
diris S-ino Croce.
Estis
monato juno, kaj la suno frapadis al mi sur la kapon kiel per martelo.
« Dankon,
mi bezonas nenion, mi diris, mi nur
deziras, ke vi doni al mia hundo ion por trinki.“
Aŭ
filozofia,
morala, eĉ metafizika, okazaĵo
[ El membiografia romano
de Marguerite
Audoux (1863-1937) « La Marie-Claire-a
Laborejo » (1910).] :
« Iumatene
S-ro Dalignac vidinte etan muson
eliri el la porĉifona kesto, postulis apenaŭ ne koleriĝanta, ke Duretour
iru tuj serĉi la katon de l’najbaro.
Tiu estis dika kato, naskiĝinta en la apuda apartamento, kaj kiu estis neniam vidinta muson. Li renkontiĝadis sur la interŝtuparo kie li petadis por la karesoj de l’laboristinoj. Enirinte tuj ĝi sursaltis la stabmaŝinojn, kaj elesploris la laborejon flarekzamenanteen ĉiaj anguloj, poste, ĉion vidinte, li ŝovis sian korpon en malplenan fakon por tie dormi komforte.
Eta la muso
antaŭsentis la danĝeron. Plurfoje ĝi montris sian subtilan
muzelon inter la muro kaj la kamentabulo, sed ĝi ne aŭdacis iri pluen.
Poste,
ĉar dika la kato pludormadis, ĝi kuraĝiĝis kaj trakuris la laborejon
kuirejen.
Ree ŝi agis
la postajn tagojn. Ĝi pasis eteta kaj vigla kun sia beleta
griza felo, kaj Bergounette , kiu ĝin gvatadis, ridis pro vidi
ĝin tiom
lertan.
Tamen ĝin
ekvidis la kato ; tiu saltis peze de sia breto kaj iris
malantaŭ ĝi en la kuirejon. Iom poste ĝi revenis, sed ŝanĝiĝintis ĝia
sinteno.
Ĝi paŝadis singarde, kaj ĝia tuta korpo plilongiĝadis ; ĝiaj
okuloj
fariĝintis pli flavaj ankaŭe, kaj siajn ungegojn ĝi lente ellongigadis.
Ĝi
denove ĉirkaŭiradis la laborejon, sed, anstataŭ ol reveni al sia fako,
ĝi lokis
sin sub tabureto ĉe la kamenoniĉo. Ĝi aspektis dormanta, nazon sur la
piedoj,
sed unu aŭ alia el ĝiaj oreloj konstante streĉiĝantis, kaj vidiĝis
inter ĝiaj
palpebroj streko malhela.
Al la
museto ŝajne ne urĝadis reveni, kaj neniu estis plu pensanta pri
ĝi nek pri la kato, kiam ekaŭdiĝis krion tiom fajna kaj tiom longa, ke
ĉiuj
maŝinoj haltis, kaj ĉiuj ekrigardis tabureten. Ankoraŭ tie troviĝis la
kato,
sed kuŝe surflanke kaj, sub unu el ĝiaj kruroj, sterniĝanta, la vosto
de l’muso
elkuŝis kiel disa peco da nigra laĉo. Preskaŭ tuje svingiĝis la nigra
laĉo, kaj
forfuĝis la muso. Ĝi ne iris longe, la kato baris al ĝi la vojon, kaj
turnis
ĝin per krurbato. Ĝi unu temperon restis kiel morta, poste provis
forkuri al la
kuirejo ; denove la kato troviĝis antaŭ ĝi.
Tiam ĝi
freneziĝis el
teroro ; ĝi deziregis elfuĝi ie ajn kaj
iel ajn ; ĝi turniĝis aŭ impetis ĉiudirekten, kaj ĉiam ungegobate
revenigis ĝin la kato en la laborejon. Estis momento kiam krediĝis ke,
ĝi estis
rezignacionta je morti , tiomtiome ĝi estis tremanta kaj sinka. Sed
subite ĝi
staris kontraŭ sia turmentisto. Ĝi tiom abrupte ekstaris ke ĝia impeto
apenaŭ
ne faligis ĝin malantaŭen : restis ĝi stare plentremetanta,
moviganta siaj
antaŭajn krurojn, dum ĝia sanganta buŝeto eligadis vice diversajn
kriojn. Kaj
ĉiu inter ni bone komprenis, ke ĝi estis superŝutanta je insultoj la
egan
monstron (1)
, kiu rigardis al
ĝi, kvietside, klinante la kapon. Poste, Kvazaŭ ĝi estus mezurinta
subite tutan
sian malpovon, kaj kompreninta, ke nenio povis ĝin savi, ĝi ŝanceliĝis
kaj
refalis dum ĝi eligis akran ĝemon. Kaj tio estis tiom kompatinda, ke
« Bouledogue »
ekkaptis la katon je mezo de l’dorso, kaj ĝin ĵetis sur la tablon. Ĝi
remalsupreniris tre rapide, sed la muso ne plu estis tie.
La mastro
returnis al sia kuŝseĝo, kaj oni ne sciis ĉu kontente aŭ
malkontente li diris :
- Nu ĝi estas for !
S-ino
Dalignac
spiregis, kaj ŝiaj du pugnoj, kiujn ŝi estis tenadanta premitaj ĉe
l’brusto,
subite malfermiĝis tiel, kiel ŝi mem nenion plu havis por timi. »
((1)
tuta
la simbolo de l’homa situacio………
Tri
paĝoj el la « Transtomba
Memoraĵoj »
de Chateaubriand
François-René
de CHATEAUBRIAND (1769-1848) estis,
interalie, franca verkisto, kiu ege famiĝis siaepoke kaj tre gravis en la historio de literaturo pro verkoj,
kiujn nun neniu plu legas, sed li ricevis
« senmortecon » ĉe la post
li vivanta legantaro, pro liaj « Transtombaj
Memoraĵoj »,
publikigitaj, kiel konjekteblas, post lia morto.
Tiuj Transtombaj Memoraĵoj ne nur estas la romantika kanto de
animosvage despera, malfeliĉebla, sed historio de neordinara vivo kaj
fresko de
la historie taŭzaj tempoj, kiujn li travivis. Tial ties nekutima
sorĉoel ĉiuj
dimensioj de spaco kaj tempo, kaj emocioj, kaj stilo.
En
1791
la Franca Revolucio komencas ĥaosi ardiĝe, kaj la lando iĝi danĝera por
nobelulo, kiel li estas. Li tiam decidas iri en Amerikon, pretekste por
serĉi
ian transnaĝeblan vojon norde de la ĝis tiam
ne esploritaj
nordflankaj
marbordoj de Ameriko. Jen liaj
pripensoj en la momento forlasi sian patrujon :
(8-a de
aprilo 1791)
Senventeco haltigis nin je
l’eliro de l’golfo ; la bruloj de l’urbo kaj lumturoj
ekbrilis : tiuj
ardaĵoj, kiuj flagris sub la patraj
tegmentoj kvazaŭ ridetis al mi, kaj adiaŭis, min lumigante inter rokoj, nokta
malheleco,
kaj malbrileco de l’maro.
Kun mi mi prenis nenion krom junecon
mian kaj iluziojn ; mi dizertantis mondon kies mi estis tretinta
polvon
kaj nombrinta stelojn, por mondo, kies tero kaj ĉielo
nekonatis al mi. Kio estis okazonta al mi se la celon de l’vojag’ mi
atingos ? Mi perdita sur la hiperboreaj (1) bordoj, la jaroj de malakordo, kiuj
dispremis tiom da generacioj kun tiom da bruo, estus silente sin ŝutitaj sur mian kapon ; figuro de
l’socio
estus ŝanĝiĝinta al nova, sen mi. Konjekteble
neniam la
missorto verki estus okazinta al mi ; restus mia nomo nekonata au
je ĝi estus ligita nur iu el tiaj pacaj
reputacioj
disdegnataj de l’envio kaj forlasitaj al feliĉo.
Kiu scias ĉu mi estus retransirinta Atlantikon, ĉu mi ne estus min setlinta en la
senhomejoj
esploritaj kaj malkovritaj je propraj riskoj kaj pereeblecoj tiel, kiel
konkerinto meze siajn konkeritaĵoj.
Sed ne ! mi estis reironta en
mian patrujon por tie ŝanĝi je mizero, por tie esti io tute alia
ol tio,
kion mi estis. Tiu maro ĉe ties genuoj mi naskiĝis, estis iĝonta
l’lulilo de mia dua vivo; mi estis portata de ĝi
dum tiu unua vojaĝo tiel, kiel en sino de mia vartistino,
en brakoj
de l’sekretito de miaj unuaj ploroj kaj de miaj unuaj ĝojoj.
La malfluso surogate de vento trenis
nin en plenmaron, la lumoj surbordaj malgrandiĝis
iom-post-iome, kaj svenis. Elĉerpita
de pensadoj, de svagaj bedaŭroj, kaj eĉ pli svagaj esperoj, mi malleviĝis enkajuten : mi sterniĝis balancita de l’hamako dum bruo de
l’ondo
karesadanta l’bruston de l’ŝipo. Leviĝis vento ; la malferlitaj veloj
garnantaj la
kapojn de l’mastoj ŝveliĝis kaj, kiam postan matenon mi
surferdekiĝis, ne plu videblis tero de Francujo
Ĉi tie ŝanĝiĝas mia destino : Denove al
maro! Again to sea! (Byron; Childe
Harold, III, st. 2)
(1) = supernordaj
esperantigis Roland Platteau 7/2/2007
vojaĝo en
Usono,1791)
Ne pli ol la kvara postagmeze estis kiam ni estis barakinstalitaj. Mi preninte mian pafilon iris gapvagadi inter la ĉirkaŭaĵo. Estis nemulte da birdoj. Nur soleca paro flirtis antaŭ mi, tiel, kiel tiuj birdoj, kiujn mi sekvadis en miaj patraj arbaretoj; laŭ koloro de l’virbirdo, mi rekonis la blankan paseron, passer nivalis, de la birdsciencistoj. Mi aŭdis ankaŭ la maraglon, tre bone signita de sia voĉo. Flugo de la « ekkrianto » estis kondukinta min ĝis streta valeto inter senkreskaĵaj kaj ŝtonriĉaj altaĵoj ; mezdeklive staris aĉa kabano ; malgrasa bovino vagis en paŝtejo malsupre.
Al mi plaĉas la malgrandaj ŝirmejoj : « A chico pajarillo chico nidillo, al malgranda birdo malgranda nesto » Mi sidiĝis sur la deklivo vidalvide de la kabaneto instalita sur la kontraŭa monteto.
Post kelkaj minutoj voĉojn mi aŭdis en la valeto: tri viroj kondukantaj kvin aŭ ses grasajn bovinojn ; ili paŝtis tiujn kaj forpelis per stangobatoj la malgrasan bovinon. Praloĝanta virino eliris el la kabano, antaŭeniris al la timigita bruto kaj lin vokis. La bovino alkuris ŝin antaŭentirante la kolon kun eta muĝo. La kolonistoj demalproksime minacis la Indianinon, kiu returnis al sia kabano. La bovino ŝin sekvis.
Mi leviĝis, malsuprenpaŝis laŭ la deklivo, tansiris la valeton, kaj leviĝante sur la paralela monteto ĝisiris la kabaneton.
Mi eldiris la saluton, kiun mi estis lernigita : « Siegoh ! Mi estas veninta » : la indianino, anstataŭ ol redoni al mi saluton per la kutima rediro : « Vi estas veninta », nenion respondis. Do mi ekkaresis la bovinon : sur la flava tristigita vizaĝo de la indiana virino vidiĝis signoj de emociiĝo. Mi estis kortuŝita pro tiuj misteraj rilatoj de l’malbonsorto : iel dolĉas plori pri malfeliĉoj, kiuj estas de neniu ploritaj.
Mia
gastigantino rigardis min plu dum iom da tempo kun resto da dubo, poste
antaŭeniris, kaj
venis glitigi la manon
sur la la frunto de sia mizer- kaj solec-kunulino.
Kuraĝigita de tiu signo el fido, mi diris angle,ĉar mian indianan mi estis elĉerpinta : « Ĝi ja estas malgrasa ! » La indianino rebatis per malbona anglaĵo : Ĝi tre malmulte manĝas. She eats very little.” – “ Ĝi estis krude forpelita, ree mi parolis.” Kaj respondis la virino: “ Ambaŭ ni estas kutimiĝintaj je tio ; Both. » Mi denove : « Ĉu do tiu herbejo ne estas via ? » Ŝi respondis : « Tiu herbejo estis posedaĵo de mia edzo, kiu estas mortinta. Infanojn mi ne havas, kaj la blankaj korpoj paŝtas iliajn bovinojn en mian herbejon. »
Nenion havis mi por doni al tiu kreitulo de Dio. Ni disiĝis. Mia gastigantino diris al mi multajn aferojn, kiujn mi ne komprenis ; konjekteble estis bondeziroj je prospero ; se ili ne estos aŭskultitaj de l’Ĉiel’, pri tio ne kulpas tiu, kiu preĝis, sed la kripleco de tiu por kiu estis dediĉita la preĝo. Ne ĉiuj animoj havas egalan kapablon je la feliĉo tiel, kiel ne ĉiuj grundoj egale ivas elkreskigi rikoltojn.
esperantigis
Roland Platteau 30/10/2002
(Kiel vi povis rimarki mi uzis raran lingvaĵon por la paĝo de Chateaubriand, kompreneble ĉar en la franca li havas sufiĉe rara kaj kaj afekta stilo oni devas serĉi la similan. Mi post tiu provis traduki aliajn paĝojn el liaj memoraĵoj. Do nun ni estas en 1794. Li estas ekzile en Anglio, ĉar li estas nobelulo, kaj en Francio reĝas la « Teroro » aranĝita de la fama Robespierre (naskiĝinta en Arras !), kaj oni mortigas multajn homojn ,kujn oni rigardas kiel malamikoj al la Revolucio, precipe nobelojn. La 9-a de la revolucia monato « Thermidor » de l’jaro 2 de la Republiko (t.e. 30 julio 1794) Robespierre mem siavice estas senkapigata, kaj la « Teroro » ĉesas.,)
Dank’
al
studado spertis mi unuan mildigon pri mia sorto. Pravis Cicero rekomendi
flegadon de l’beletraĵoj dum afliktoj travivataj. La virinoj estis
kontentaj
renkonti Francon por paroli la francan lingvon.
Malfeliĉoj je mia familio, kiujn mi lernis de la gazetoj , kaj kiuj konigis min laŭ mia vera nomo (ĉar mi ne kapablis mian suferon kaŝi) pliigis al mi la intereson de la socio. La publikaj informiloj anoncis la morton de S-ro de Malesherbes ; tiu de lia filino ; tiu de lia nepino S-ino la grafino de Chateaubriand ; kaj tiu de lia bo-nepo la grafo de Chateaubriand , ofermortigitaj kune, la saman tagon, la saman horon, ĉe l’sama eŝafodo.
………………………….
La 9-a de Thermidor savis de mia patrino la vivon ; sed ŝi estis forgesita en « la Conciergerie » (1). La Komisaro registara trovis ŝin : « Kion ci faras ĉi-tie, civitanino ? » li diris al ŝi ; « Kiu ci estas ? kial ci restas ĉi-tie ? » Mia patrino respondis, ke perdinte sian filon, ŝi ne informigis sin pri kio plu okazis, kaj ke tutegalis al ŝi morti en la malliberejo aŭ aliloke. « Sed aliajn infanoj ci eble havas ? » rebatis la Komisaro. Mia patrino menciis mian edzinon kaj miajn fratinoj enkarcerigitaj en Rennes . Ordono estis sendita igi ilin liberaj, kaj oni trudis mian patrinon eliri.
En la historioj pri la Revolucio , oni forgesis enmeti bildon de la ekstera Francujo apud la bildo de la Francujo malekstera, pentri tiun ampleksan kolonion da ekzilitoj, diversiganta sian agadon kaj siaj suferojn laŭ diverseco de la klimatoj kaj malsameco de la moroj de l’popoloj.
Ekstere de l’Francujo, ĉio okazante unuopule, eltransformoj pri situacioj, afliktoj kaŝitaj, oferoj senbruaj, senrekompencaj ; kaj en ĉi ĉiaj individuoj, ĉiurangaj, ĉiuaĝaj, ĉiuseksaj, unu fiksita konservita ideo : la malnova Francujo vojaĝanta kun siaj antaŭjuĝoj kaj fideluloj kiel antaŭe la Eklezio de Dio vaganta sur la tero kun siaj virtoj kaj siaj martiroj.
Ene de l’Francujo , ĉio okazante amase : Barrère anoncanta murdojn kaj konkerojn, intercivitanaj kaj eksterajn militojn ; gigantaj la bataloj en Vendée kaj ĉeborde de l’Rejno ; la tronoj frakasiĝantaj laŭ l’bruo de niaj marŝantaj armeoj ; niaj ŝiparoj sinkintaj en la ondojn ; la popolo elteriganta la registojn en Saint-Denis, kaj ĵetantaj la polvon de l’mortintaj reĝoj kontraŭ vizaĝon de la vivantaj reĝoj por blindigi ilin ; la nova Francujo glora je siaj novaj liberecoj , fiera eĉ pri siaj krimoj, stabila sur sia grundo, dum pluŝovanta siajn limojn, dufoje armita per la glavo de la ekzekutisto kaj la spado de la militisto.
(1).nomo
de
malliberejo tiutempa en Parizo.
esperantigis
Roland Platteau 2/11/2002
Alia
aûtoro kun transcenda historia kaj metafizika sento: Malraux
1974 –
André
MALRAUX trafigxis de eble mortigonta malsano,
en sia malsanuleja lito dum febro, bildoj rememoritaj fantazie kirliĝas
en lia
kapo. (el lia lasta libro :
« Lazare »
1974)
« ….
Mi revidis en Madrido tiun knabinon, kiun mi amis en Siberio, kiam la lumiloj de sovetaj fabrikejoj eklumigxis ĉe horizonto de stepoj, kiel la espero de l’mondo. Mao, tiom largxa kaj masiva, kiom la sensencaĵa egipta kolono de la « Palaco de l’Popolo » ĉe kiu li apogas sin, malantaŭ li lia flegistino. La pasinta milito : maljunulo ŝanceliĝanta tiel, kiel Ĉina Imperio kurfuĝas sub la falantaj bomboj premanta ĉebruste la kaĝon de sia grilo. Sonorilo sonoras. (ĉu ne eksigitas la pregejeto de « La Salpétrière » (1) ?) Kiel sonoris la unua historia sonirilo en sia meroviddinastia sonoriltureto el ligno ? - Kie sonoros la lasta ?"
(1) nomo de la malsanulejo, kie li troviĝas
fama
fino de novelo far
James Joyce
Kelkaj etaj frapoj sur l’vitraĵo igi ke li direktiĝu al l’fenestro. Ekneĝintis refoje. La neĝerojn li dormete
rigardadis fali
kiel arĝentaj
ombroj oblikve
kontraŭ l’lamplumo.
…………
Estis tiam tempo
al li iri siavojaĝe
okcidenten. Ja Jes pravis gazetoj : neĝo
‘stis ĝenerala
tra tuta Irlando. Ĝi
estis falanta sur ĉia
parto de l’malluma ebeno centra, sur la senarbaj montetoj, falanta mole
sur
Allen-aj marĉoj kaj plu okcidente mole falanta en ribelajn ondojn de
l’Shannon.
Ankaŭ sur ĉia
parto ĝi faladis de l’soleca tombej’ surmonteta
kie Miĥaelo Furey kuŝis
enfose. Ĝi ventpelite kuŝis
diktavole sur misformiĝaj
krucoj kaj tomboŝtonoj,
sur ferpintoj de l’modesta pordeg’,
sur sovaĝa veprej’. Animo lia
sveniĝadis mole dum aŭdis
li l’neĝon fali etbrue tra la mondo, kaj etbrue
falandanta, kiel malsuprenveno de ilia fina fino, sur la ĉiuj vivantoj kaj la ĉiuj
malvivuloj.
James Joyce [Ĝejms
Ĝojs]
– « La malvivuloj »– en
« Dublinanoj » (1914)
1697.Dumtempe, ke Ludoviko
la XIV-a prizorgis la Rysvick-an pacon, kiu akirigontis al li la
heredon de Hispanujo, ekvakis la Pollanda krono. Tiu estis la ununura
reĝa krono en la mondo, kiu tiam estis balota. Landanoj kaj
mallandandanoj rajtas ĝin pretendi. Ĝin gajni necesigas, aŭ sufiĉe
brila kaj sufiĉe subtenata per intrigoj merito, ke oni alpelu al si la
voĉdonojn, kiel okazis al Johano Sobieski, lasta reĝo ;
aŭ sufiĉe grandaj riĉegoj, por tiun reĝolandon aĉeti, kiu preskaŭ ĉiame
estas aŭkciita. Abato de Polignac,
poste kardinalo, de l’komenco artifike inklinigis la voĉdonojn favore
al tiu princo de Conti, famkonata pro la agoj bravaj, kiujn li
faris ĉe Steinkerque kaj Neerwinde. Li estis neniam komandinta
ĉefe ; li ne estis akceptita je la konsilantaroj de l’reĝo ;
S-ro l’Duko havis tiom da famon kiom li ĉe-milite, S-ro de
Vendôme havis pli ; Tamen lia gloro tiam superbrilis
l’aliajn renomojn kaŭze de la granda arto plaĉi kaj sin vidigi, kiun
neniam iu pli posedis ol li. Polignac, kiu havis tiun por persvadi,
decidigis jam la mensojn favore al li. Li konpensis per elokventeco kaj
promesoj la monon, kiun Aŭgusto, Princo Elektrajtula de
Saksio, disdonegis.Ludoviko Ferdinando princo de Conti
estis elektita kiel reĝon fare de la pli ampleksa aliĝaro, kaj
proklamata de la primaso de l’reĝlando. Aŭgusto estis elektita
du horoj pli malfrue far aliĝaro multe malpli grandnombra, sed estis li
regna princo kaj potenca, havis li soldatarojn pretajn ĉe l’limoj de
pollando. Princo de Conti forestis, senmona, sen povon, por si
li havis nur sian grandnomon kaj kardinalon de Polignac. |
Dans le temps que Louis XIV
ménageait la paix de Rysvick qui devait lui valoir la succession
d’Espagne, la couronne de Pologne vint à vaquer. C’était
la seule couronne royale au monde qui fût alors élective.
Citoyens et étrangers y peuvent prétendre. Il faut, pour
y parvenir, ou un mérite assez éclatant et assez soutenu
par les intrigues pour entraîner les suffrages, comme il est
arrivé à Jean Sobieski dernier roi ; ou bien
des trésors assez grands pour acheter ce royaume, qui est
presque toujours à l’enchère . L’abbé de Polignac,
depuis cardinal, eut d’abord l’habileté de disposer les suffrage
en faveur de ce prince de Conti, connu par l’art qu’il avait de faire tuer son
prochain, ce qui lui valût une grande gloire et la plus haute
estime de tous ses semblables (n. d. l. t.) les actions de
valeur qu’il avait faites à Steinkerque et à Neerwinde.
Il n’avait jamais commandé en chef ; il n’entrait point
dans les conseils du roi ; M. le Duc avait autant de
réputation que lui à la guerre ; M. de Vendome
en avait davantage : cependant sa renommée effaçait
alors les autres noms par le grand art de plaire et de se faire valoir,
que jamais on ne posséda mieux que lui. Polignac, qui
avait celui de persuader, détermina d’abords les esprits en sa
faveur. Il balança, avec de l’éloquence et des promesses,
l’argent qu’Auguste,
électeur de Saxe, prodiguait. Louis François
prince de Conti fut élu roi par le plus grand parti, et
proclamé par le primat du royaume. Auguste fut
élu deux heures après, par un parti beaucoup moins
nombreux ; mais il état prince souverain et puissant ;
il avait des troupes prêtes sur les frontières de Pologne.
Le Prince de Conti était absent,
sans argent, sans troupes, sans pouvoir ; il n’avait pour lui que
son nom et le cardinal de Polignac. |
Zu der Zeit, da Ludwig XIV den Frieden von
Rysvick dazu benutzte, die spanische Erbfolge dereinst zu theilen,
wurde die Krone von Pohlen erledigt. Diese Krone war damahls die
einzige in der Welt, wobei es auf die Wahl ankommt. Einheimische und
Fremde können daran Anspruch machen.
Es waren zwei Stücke erfordert, wenn man dazu gelangen will,
entweder hinlänglich hervorstrahlende Verdienste, die durch die
Raüke genugsam unterstützt werden müssen, um die Stimmen
an sich zu bringen, (so wie es dem letzten König Johan Sobieski
gelungen war); oder an dessen statt hinlängliche Schätze, um
dieses Königreich zu erkaufen, welches fast allzeit feil stehet.
Der Abt und nachmaliger
Kardinal von
Polignac brachte sogleich allerley Ränke, die Stimmen auf die
Seite jenes Princen von Conti zu ziehen, der durch die tapfere Thaten,
welche er bey Steinkirchen und neerwinden gethan hatte, bekannt war. Er
hatte niemals eine Armee als Oberhaupt kommandiert. Er durfte nicht in
den königlichen Rath kommen. Der Herr Herzog hatte eben so viel
Ehre im Kriege eingeleg. Der Herr von Vendome hatte noch einen größern Ruhm: inzwischen
verdunkelte
sein Ruf damals die anderen Rahmen, durch die große Kunst zu gefallen, und
sich ein
Ansehen zu geben, worin es ihm nie jemand
zuvor gethan hat. Polignac, der die Gabe zu überreden hatte, nahm
sogleich die Gemüther zu seinem Besten ein. Er hielt durch
Beredsamkeit und Versprechungen das Geld, welches August der
Kurfürst von Sachsen verschwendete, im Gleichgewicht.
Der Prinz von Conti ward
durch die größte Parthei zum
König erwählt, und durch den Primas des Reichs
öffentlich dafur ausgerufen, 1697.
August wurde zwei Stunden hernach durch eine viel kleinere Anzahl
erwählt: aber er war ein unumschränker und mächtiger
Fürst. Er hatte an den Gränzen von Pohlen Kriegswölker
in Bereitschaft stehen. Der prinz von Conti hingegen war abwesend,ohne
Geld, ohne Truppen, und ohne Macht. Er hatte weiter nichts als seiner
Rahmen undden Kardinal Polignac für sich. |
Tiu humiliga
misprospero de l’Princo de Conti ne malordigis la pacon en
Nordo inter kristanoj. La Sudo de Eŭropo jam poste fariĝis kvieta de la
rysvika Paco.Da milito nur tiu plurestis, kiun la Turkoj faradis al
Germanio, al Venecio kaj al Rusio. La kristanoj, kvankam malbone
estrataj, kaj inter si dividitaj, havis superecon en tiu milito. La
batalo ĉe Zenta, kie princo Eugeno venkis la Grandsultanon mem, kaj kiu
famas de la morto de unu grandviziro, dek sep baŝaoj kaj pli ol du dek
mil turkoj, malsuprenigis la ottomanan orgojlon, kaj liveris la Pacon
de Karlovic, kie estis al Turkoj trudita la aranĝojn konsenti. La
Venecianoj haviĝis More-on, la Moskvanoj Azof-on, la Poloj Kaminiek-on,
la Imperiestro Transilvon. 1699 Estis
do tiam kristanaro trankvila kaj feliĉa ; nek en Azio, nek en
Afriko oni aŭdis pri milito. Tuta Tero estis pace ĉe la lastaj du jaroj
de la dek sepa jarcento ; epoko tro mallongdaŭra. Rekomencis
baldaŭ la publikaj afliktaĵoj. Nordo malkvietigitis de la jaro 1700 far
la du viroj plej neordinaraj, kiuj estas sur la tero. Unu estis caro Petro
Alexoviĉ imperiestro de Rusio, kaj la alia la juna Karlo la
XII-a, svedia reĝo. Caro Petro, supera je sia
jarcento, kaj je sia gento, estis pro sia genio, kaj siaj penoj, la
pliboniginto aŭ pli bone la fondinto de sia imperio. Karlo la XII-a,
pli kuraĝa, sed malpli utila al siaj regatoj, kreita por komandi
soldatojn ne regi popolojn, estis unuarange inter la herooj de sia
tempo ; sed mortis li kun reputacio pri neprudenta reĝo. La
ruinigo de l’Nordo, dum dekok jaroj da milito fontis de
Pluigota ????.....
|
Cette disgrâce
du prince de Conti ne troubla point la paix du Nord entre les
chrétiens. Le midi de l’Europe fut tranquille bientôt
après par la paix de Ryswick. Il ne restait plus de guerre que
celle que les Turcs faisaient à
l’Allemagne, à Venise et à la Russie. Les
chrétiens, quoique mal gouvernés et divisés
entre’eux, avaient dans cette guerre la supériorité. 1695
(sic). La bataille de Zanta, où le
prince Eugène battit le grand-seigneur en personne,
fameuse par la mort d’un grand-vizir, de dix sept bachas et de plus de
vingt mille turcs, abaissa l’orgueil ottoman, et procura la paix de
Carlovitz, où les Turcs reçurent la loi. Les
Vénitiens eurent la Morée, les Moskovites Asoph, les
Polonais Kaminieck, l’Empereur la Transilvanie. 1699. La
chrétienté fut alors tranquille et heureuse ; on
n’entendait parler de guerre ni en Asie ni en Afrique. Toute la terre
était en paix vers les deux dernières années du
dix-septième siècle ; époque d’une trop
courte durée. Les malheurs publics
recommencèrent bientôt. Le Nord fut troublé
dès l’an 1700, par les deux hommes les plus singuliers qui
fussent sur la terre. L’un était le czar Pierre Alexovitz
empereur de Russie, et l’autre le jeune Charles XII roi de
Suède. Le czar Pierre, supérieur à son
siècle et à sa nation, a été par son
génie et par ses travaux le réformateur ou plutôt
le fondateur de son empire. Charles XII plus courageux, mais
moins utile à ses sujets, fait pour commander à des
soldats et non à des peuples, a été le premier des
héros de son temps ; mais il est mort avec la
réputation d’un roi imprudent. La désolation du Nord,
dans une guerre de dix-huit années, a dû
Almenaux legu
el Hialmar Prokope esperantigita de Ferencz Zsilagi, la alian, pli
konkretan flankon de milito!... Sonoriloj sonas (Novjara
nokto 1714) Sonoroj
ondas por nova jar', ĉi jar'
nur horojn rulas. Malluma estas kabanar', kandeloj ne plu brulas. Malsata
lup' en urbo, kort'. Kiel novjare venos sort'? Sonoroj ondas. La
malproksim' malicajn novojn ĝemas. Jam filo lasta: varbviktim', la pac' nenie venas. Kaj ĉie
pan' el arboŝel'. Ho kie
lumus nun kandel'? Sonoroj ondas. La malicul' ŝtelvenas al la pordoj. Nin vidos pala aŭrorbrul' almozi ĉe la kortoj. Plenpeze sonas sonoril'. |
Diese niedrige
Begebenheit des Princen von Conti stöhrte gar nicht den Frieden
unter den Christen in Norden. Der südliche Theil von Europa ward
bald darauf durch rysvickschen Frieden beruhigt. Es blieb gar kein
Krieg mehr übrig als derjenige, den die Türken mit
Deutschland, Pohlen, Venedig und Russland führten. Die Christen,
obwohl sie gleich schlecht angeführt und unter sich getheilt
waren, hatten in diesem Kriege die Oberhand. Die Schlacht bei Zentha 1697,wo der Prinz Eugenius den
Großsultan in Person schlug, und welche wegen der Niederlage
eines Großvisiers, siebenzehn Bassen, und mehr als zwanzig
tausend Türke berühmt ist, bändigte den Ottamannischen
Uebermuth, und brachte den Carlowitzischen Frieden, wobei die
Türken sich Gesetze vorschreiben lassen müssen, zu wege 1699. Die Venezianer erhielten Morea, die
Moskowiten, Azow, die Pohlen Kininieck, der Kaiser Siebenbürgen.
Die Christenheit lebte damahls ruhig und glücklich. Man hörte
weder in Asien noch in Afrika von Krieg reden. Die ganze welt war gegen
die zwei lezte Jahre des siebzehnten Jahrhunderts in Frieden, eine
Epoche die von kurzer Dauer war. Die allgemeinen Plagen
giengen gar baldwieder an. Norden wurde von 1700
an durch die swei sonderbesten Männer, die auf der Welt gewesen
sind, beunruhiget. Der eine war der CzarPeter Alexiewitz , der
russische Kaiser; der andere war der junge Karl XII König von
Scweden. Der Czar Peter, erhaben über sein Zeitalter und über
seine Nation, war durch seine Genie und durch seine Bemühungen der
Verbesserer oder vielmehr der Gründer seines Reichs gewesen. Karl
XII, der viel muthiger als der Czar, aber seiner Unterthanen bei weiten
nicht so nützlich, und dazu gemacht war, Soldaten, nicht aber
Völker zu regieren, ist der Erste unter den Helden seiner Zeit
gewesen; aber er ist mit der Nachrede eines unvorsigtigen Königs
gestorben. Die achtzehnjärige Verwüstung in Norden hatte
ihren Ursprung der |
paĝo el
„Vojaĝo ĝis noktofino“
1932
Vi do tiom timas ?
Kaj eĉ pli ol tiom, Lola-o, mi tiom timas, vidu, ke se mi mortas per mia propra morto iam poste, mi nepre volas, ke oni ne min bruligu ! Mi volus, ke oni lasu min en la tero, putri en la tombejo, kviete, tie, preta por reviviĝi eble … Ĉu oni certe scias ?! Dum, ke se oni min bruligus cindren, Lola-o, vi komprenu, tio estus finiĝinta, nepre finiĝinta …Skeleto, spite ĉion, aspektas plu iomete kiel homo … tio aspektas ĉiakaze pli revivpreta ol cindroj … Cindroj estas finaj ! … Ĉu ? … Nu, ĉu ne, milito …
Ho ! Vi do estas tute malkuraĝaĉa, Ferdinando! Vi estas abomeniga kiel rato …
Jes ja plene malkuraĝaĉa, Lola-o, mi rifuzas militon kaj ĉion kio estas ene …Mi ne bedaŭregas ĝin, ne mi… Mi ne rezignacias, ne mi…Mi ne ploraĉas prie ĝin, ne … Mi ĝin rifuzas entute, kune kun ĉiuj la homoj, kiujn ĝi entenas, mi nenion volas havi por trakti kun ili. Eĉ se ili estus naucent naudekkvin milionoj, kaj mi ununura, malpravas ili, Lola-o, kaj pravas mi, ĉar mi estas la ununura, kiu scias tion, kion mi volas : mi ne plu volas morti.
Sed oni nepre ne povas rifuzi militon Ferdinando ! Nur la frenezuloj kaj la malkuraĝaĉuloj rifuzas militon, kiam sia patrujo kuŝas en danĝero…
Nu do vivu la frenezuloj kaj la
malkuraĝaĉuloj ! Aŭ
pli bone transvivu la frenezuloj kaj la malkuraĝaĉuloj ! Ĉu vi
memoras
unu, nur unu nomon, Lola-o, ekzemple el inter tiuj soldatoj mortigitaj
dum la
Centjara Milito (1) ?…Ĉu vi jam provis koni eĉ
ununuran el
inter tiuj nomoj ? … Ne, ĉu ne ? ...Vi neniam serĉis ?
Ili estas
al vi tiom sennomaj, tiom indiferentaj kaj pli nekonataj, ol la lasta
atomo en
tiu paperrestigilo antaŭ ni sur la skribtablo, ol via matena fekbulo
.…Vi ja
vidas do, ke ili mortis por nenio, Lola-o ! por tute ja nenio tiuj
kretenoj ! tion mi asertas al vi ! Finjenas la pruvo !
nur la
vivo gravas. Post dekmil jaroj de nun, mi vetas kun vi, ke tiu-ĉi
milito, tiom
rimarkinda ĝi nun ŝajnas al ni, estos plene forgesita.… Apenaŭe kelkaj
erudiciuloj
interbataletos ie aŭ tie, ĝin prie, kaj pri datoj de la precipaj
buĉegadoj ĝin
ilustrintaj…. Tio estas ĉio, kion la homoj ĝis nun sukcesis trovi
memorinda
unuj pri la aliaj je distanco de kelkaj jarcentoj, kelkaj jaroj, kaj eĉ
kelkaj
horoj.… Mi ne kredas je estonteco
Lola-o....
Kiam ŝi malkovris, ĝis kiomgrade mi estis iĝinta fanfarona pri mia hontinda stato, ŝi ĉesis taksi min iom ajn kompatinda. Malestiminda ŝi juĝis min, nepre.
Ŝi decidis disiĝi de mi tuj. Tio estas tro. Kiam mi rekondukis ŝin gis la pordeto de nia malsanulejo tiun vesperon, ŝi ne kisis min.
(1) sinsekvo de militoj inter
la reĝoj de Francujo kaj Anglujo dum la XIV-a
kaj XV-a jarcentoj.
Esperantigis
Roland PLATTEAU 24/5/2003
Eltiraĵoj el
« La ekzilitoj »
de Erich-Maria Remarque
« Kontrolu tion, kion li havas en la poŝoj », diris la kunrevolvera policisto.
La dua policano priserĉis la vestaĵojn, kiuj kuŝis surtere.
« Tridekkvin ŝiling-oj, poŝlampo, pipo, poŝtranĉileto, kombilo malpuraĵkovrita, kaj fino.
-
Neniom da
paperajoj ?
- Du-tri leteroj, aŭ ia umo tiuspeca.
- >Neniu pasporto ?
>- >Ne.
- Kie troviĝas viajn pasportoj ? demandis la kunrevolvera policisto.
- Mi ne havas da, respondis Kern.
- Memevidente ! » La policisto premis la revolveron sur la dorso de la viro en ĉemizo. « Kaj cia, oni demandu al ci apartamaniere, filaĉo de hundo ? »
La du policistoj interrigardis. Tiu, kiu ne havis revolveron ekridis. La alia pasigis al si la langon sur la lipoj.
« Haha, vidu tion ja, bela ulaĉo, li diris lente. Reĝo de la vagularaĉo, la superĉefo de la putinulaj uloj ! »
Li abrupte ĉesis kaj pugnefrapegis la mentonon de la viro.
« Levu la manojn ! », li blekegis dum la aliulo ŝancelantis.
La viro rigardis al li. Kern sentis, ke
neniam li estis jam vidinta tian rigardon.
…………..
La kancelariisto estis ulo malgrasa kaj aknoriĉa, kiu pensigis pri haringo.
« Nomo ? Li demandis per voĉo mirige basa.
- Ludwig Kern.
- Naskiĝinta ?
- La 30-an de novembro 1914 en Dresdeno.
- Germana nacieco ?
Kern dum tempeto ne respondis. Unu jardaŭro da elmigrado lernigis lin prikalkuli ĉiun vorton kiam pridemandite.
« Oni forprenis de mia patro la germanan naciecon, ĉar li estis malprave denuncita pri esti malamika al la reĝimo, li fine diris.
- Juda ? demandis la kancelariisto.
- Mia patro. Ne mia patrino.
- Haha ! »
la komisaro deskruis la cindron de sia cigaredo al tero.
« kial vi ne restis en Germanio ?
- Oni nin malliberigus, se ni estus restintaj. Se temas nepre pri esti enkarcerigitaj, al ni prefere plaĉis, ke tio estus en lando alia ol Germanio. »
La komisaro amuze ridis.
« Mi ja komprenas. Sed kiel do vi elturniĝis trans la landlimo senpasporte?
- Estis sufiĉa tiam por transiri la ĉeĥan lanlimon kaj cirkuli en la limzono havi loĝateston. Ni ankoraŭ posedis iun. Tiu atesto rajtigis nin resti tri tagonj en Ĉeĥoslovakio.
- kaj poste ?
- Poste ni ricevis restadrajtigilon trimonatan.
Poste devis
ni foriri.
…………..
La komisaro tiam ekvidis, ke Kern plu estis en la ĉambro.
« malsuprenigu
lin. Vi scias
tion, kio ontas al
vi : dekkvin tagoj da arestitado sekvotaj
de elpelo. » Li denove oscedis. « Ha !
mi estas manĝonta
gulaŝon kaj trinkonta glason
da biero. »
Kern estis kondukita
en ĉelon pli
malgrandan ol la inta.
Krom li estis kvin aliaj enŝlositoj ;
inter ili troviĝis
la polo,
kiu partigis lian dormĉambron. Post kvaronhoro ankaŭ Steiner-on oni
alkondukis. Li sidiĝis
apud Kern.
« Unuafoje ci ‘stas en ia furza karcero, junulo ? »
Jese Kern signis.
Nu do? Vi sentas vin kiel ia murdisto, ĉu veras ? »
Kern kuntiris la lipojn.
« Proksimume. Malliberejo… tion mi ankoraŭ rigardas per miaj antaŭtempaj
ideoj.
-Ne estas malliberejo ĝin nun, sciigis lin Steiner. Tio ĉi estas arestejo. Mallibereco, tio estos poste.
- Kaj ci, malliberejen ĉu ci jam iris ?
- Jes. Unuafoje oni ĉagreniĝas pro tio. Poste oni kutimiĝas. Ĉefe vintre. Oni ricevas pacon dum tiu tempo. Viro senpasporta estas mortinto « kun prokrasto »
- .Nura la helpilo, kiu al li restas estas sin mortigi, nur tion li povas fari.
- Kaj kunpasporte ? Ne pasporto donos al vi laborrajtigilon en fremda lando.
- Ja ne, kompreneble! Sed tio donas al vi la rajton mortaĉi el malsato trankvile. Ne konstante timante singardi. Jam ne tute malbone. »
Kern rigardadis fiksokule antaŭen ;
Steiner
frapetis al li la ŝultron.
« Streĉu
la kapon, junulo ! Ci bonŝancas
vivi dum la XX-a jarcento, la jarcento de Civilizacio, progreso
kaj
humanaj sentoj. »
…………
- Sinjoroj, aŭdiĝis voĉo varma kaj basa kun rusa elparolo,mi sukcesis transpasigi botelon da vodko. Ĉu mi iom da eble kunpermese proponos al vi ? Vodko varmigas la koron kaj kvietigas la menson. »
La ruso malŝtopis la
botelon,
trinkis el ĝi, kaj elmanigis ĝin al Steiner Tiu glutis unu
gorĝplenon,
kaj transdonis la botelon al Kern. Kern
nee kapskuis.
- “Trinku junulo, tio partoprenas la afero kune kun la cetero. Vi kutimiĝu.
- « Vodko Trrre, trrre bono », asertis la polo.
Kern trinkis por si gorĝplenon, kaj donis la botelon al la polo, kiu per sperta gesto aspergis al si la gloton.
« Li trinkaĉas ĝin tute, tiu ovŝatanto, grumblis la « viro-kun-la-kokido » ŝirkaptante la botelon el li. Ĝi preskaŭ malplenas », li diris al la ruso bedaŭrtone, post trinki el ĝi.
La ruso kondutis akordiĝeme.
« Ne gravas. Mi estos liberigata plejmalfrue tiun vesperon.
-
Vi certas pri tio ? »
demandis Steiner.
La ruso
iomete kliniĝis.
« Malfeliĉe, tiel mi estus logita diri. Kiel ruso, mi havas Nansen-a pasporton.
- Vi enviciĝis antaŭ
ni, rebatis Steine,
vi alvenis kiel unuaj. La tuta mondo eksentis grandan kompaton al
vi. Nur
malmulte ĝi havas por ni. Ĝi parole kompatas nin, sed ni ĝenas, kaj
maldezinrindas.
…………
Kern sterniĝis sur la liteto kaj
fermis la
okulojn. Vualo el tristo
envolvis lin, maldiafana kia nebulo. Depost sia pridemando matena, li
estis
senĉese pensinta pri siaj gepatroj. Li revidis sian patron,
revenantan
de la policejo. Iu konkurenculo estis lin denuncinta ĉe la Gestapo
pri kontraŭregistaraj
paroloj, cele malprosperigi la malgrandan
fabrikon pri kuracartaj sapoj, parfumoj kaj Kolonjakvo, kaj
poste ĝin transaĉeti je bagatela prezo.
Tiu plano sukcesis tiel, kiel
aliaj milaj tiuepoke. La patro de Kern rehejmigis anime
ruinigita post
ses semajnoj da aresto. Pri tiuj li neniam parolis, sed vendis sian
fabrikon al
sia konkuranto por ridinda sumo. Baldaŭ
estos elpelo, kaj kune komencis senhalta fuĝado.
De Dresdeno ĝis
Prago; de
Prago ĝis
Brunn ; de tie
ili pernokte transiris la aŭstrian
landlimon ; morgaŭe
ili
estis retropuŝitaj
far la
polico Ĉekoslovakion,
el kie
ili kaŝe ree-venis
post
kelkaj tagoj por iri Vienon, lia
patrino kun rompita brako, kiun ili estis trudataj fiksi sur surogata
splinto, ĉenokte,
enarbare, poste de Vieno
Hungarujon ; kelkajn tagojn pasigitajn endome de parencoj
patrinflankaj,
post denove polico ; poste la disigo disde sia patrino, kiu rajtis
resti, ĉar
hungardevena ; poste
Vienon ;
plian denovan fojon la kompatindan
pord-post-pordan vendadon kun sapoj, boteloj da Kölnwasser,ŝelkoj, ŝu-laĉoj
– la timon senĉesan
esti
denuncita aŭ esti
kaptata, la
vesperon kiam sia patro ne revenis, la monaton kiam li restis sola,
migranta de
unu kaŝejon la
alian….
…………
- Kien ci iros ? informiĝis la « viro-kun-la-kokido ».
- Ĉekoslovakion. Kaj ci ? Hungarujon ?
- Ne, Svision. Mi pripensis. Venu kun mi. El tie ni nin elpeligos Francion ! »
Kern nee
svingis la kapon.
- “Ne, mi estas provonta iri Pragon.”
Kelkajn minutojn poste revenigitis Steiner.
« Ĉu
vi ja scias kiel nomiĝas
la
policano, kiu batis min je l’vizago, kiam oni arestis nin ? li
demandis al
Kern. : Leopold Schäfer. Li loĝas 27, Trautenaugasse. Tion mi sciiĝis, kiam ili al mi legis la protokolon.“
Li rigardis al Kern. „Ĉu
ci
kredas, ke mi estas forgesonta lian nomon kaj adreson?
-
Ne certe,
Kern diris.
-
Mi ja
samopinias ! »
...........................................................
(plurajn
semajnojn poste)
...........................................................
Post iom da tempo, Steiner haltis.
„ Ni ’stas trans de la limo nun », li diris.
Liaj okuloj aspektis klaraj kaj preskaŭ vitrecaj en la lumo, kiu trakribriĝis. Li rigardis al Kern.
« Ĉu la arboj kreskas alimaniere ? Ĉu la odoro portata de l’vento varias ? Ĉu tiuj ne estas la samaj steloj ? Ĉu la homoj mortas malsame ?
Ili trovis lokon sub maljuna betulo, kie ili ne estis videblaj. Kontraŭ ili sterniĝis herbejo milde dekliviĝanta. En la malproksimo brilis la lumoj de slovaka vilaĝo.
« Mi konstatis, ke tornistro estas pli oportuna ol valizo. Tio malpli tiras al si atenton. Oni kredas vin nemalutila vagulo.
-
Ankaŭ
la vaguloj estas submetitaj je kontroloj. Ĉio,
kio aspektas malriĉa
estas kontrolata. Aŭto estus bezonata.“
-
Ili
bruligis
sian cigaredon.
…………
Li leviĝis.
Foriras mi. Mi returniras. La doganisto ne imagas, ke mi povus repasi nun. Li atentis dum la unua duonhoro. Li denove atentos morgaŭ matene. Ke mi povus repasi intertempe ne venas al li en la kapo. Doganula psikologio. Malbedaŭrindas ke fine de ioma tempo la ĉirkaŭpersekutato iĝas pli ruzula ol la ĉirkaŭpersekutanto. Ĉu vi scias kial ?
- Ne.
- Ĉar la vetgarantiaĵo estas pli granda al ili. » Li frapis la ŝultron de Kern. Tial la israelidoj
estas la plej ruza popolo sur la tero. Danĝero akrigas la sentumojn, tio estas baza leĝo de l’vivo. »
- Li donis la manon al Kern. Ĝi estis ampleksa, seka kaj varma.
« Provu elturniĝi. Eble ni nin revidos iam. Mi estos fojfoje ĉe la vespero en la Kafejo Sperler. Vi povos peti pri mi. Nu ! faru kiel eble plej bone. Ne forgesu la ludkartojn. Tio distras kaj malhelpas pensi. Vi estas nemalbona ĉe l’ jass kaj ĉe tarokoj. Ĉe l’pokero bezonas al vi iom pli riskiĝi. Blufi pli.
- Nu bone, Kern diris. Mi provos pli bone blufi. Mi dankas cin
por ĉio, kion ci faris por
mi. Dankon pro ĉio.
……………………………(plurajn
monatojn poste)
Li
foriris per la nokt-vagonaro.
Li prenis la klason malplej multekostan en la trajno plej
malmultekosta, kaj ĝisvenis
post iom da ĉirkaŭiroj
Innsbrück-on. El tiu li pluiris piede, esperante renkonti
veturilon, kiu
kunportus lin. Tion li ne trovis. Vespere li eniris malgrandan
gastejon, kaj
tie manĝis
patekuiritajn
terpomojn ; tio estas satiganta plado kaj ne multekosta. Li
tranoktis en
fojnostako. Li uzis la teknikon, pri kiu li estis instruita de la ŝtelisto en la
malliberejo. Tio
estis bonega tekniko. La morgaŭan
matenon li trovis aŭton ;
kiu veturigis lin al Landeck. La aŭtomobilisto
donis al li kvin ŝiling-ojn
por unu
inter la malgrandaj diinoj de l’direktoro Potzloch. Ĉe l’vespero ekpluvis. Kern restis en
malgranda gastejo, kaj ludis per
tarokoj kun kelkaj arbohakistoj. Li malgajnis tri ŝiling
-ojn. Li iĝis el
tio tiom incitita, ke li ne ekdormis antaŭ
noktmezo. Sed li estis eĉ
pli
incitita pri esti pagonta je du ŝiling
-ojn por dormo, kiun li ne sukcesis haviĝi ; dum tiom da al tio
pensado li
fine endormiĝis.
La
morgaŭan matenon li
reiris.
Li haltigis aŭtomobilon,
sed
la posedanto petis de li kvin ŝiling
-ojn por lin kunpreni. Temis pri Austro-Daimler dekkvin-mil-ŝiling–ojn-kosta. Kern rezignis
je tio. Iom poste kamparano veturigis lin en sia ĉareto
kaj donacis al li grandan ŝanviĉon. Vespere li tranoktis en
fojno. Pluvis,
kaj longtempe li aŭskultis
unutonan la bruon de
l’pluvo flarante la akrodoran kaj agresan parfumon de l’fojno, kiu
fermentas.
................................................................
Tagiĝe, estis Kern ree en Prater. Li ne aŭdacis iri ĝis la ruldomo de Steiner, pro timo veki lin, ĉar li ne sciis tion, kio estis okazinta dumtempe. Li vagis tien kaj ien. La arboj, bunte koloritaj, envualitis de la nebulo. Aŭtuno estis alveninta dum Kern sidis en malliberejo. Kontraŭ la karuselo surtendita de graŭo, li staradis longetan tempon. Li tiam poste levis la ŝirmtolaĵon kaj enŝovis sin ene. Li sidiĝis en gondolo. Tiel li estis protektata kontraŭ policaj patroloj.
Li vekiĝis aŭdante ridi iun. Taghelis. Estis forigitaj la ŝirmtolaĵoj. Li leviĝis abrupte. Steiner kun blua laborsurvesto, staris antaŭ li.
„Lilo ! vokis Steiner
direkte al
la ruldomo. Nia bubo revenis. Li bezonas zorge preparitan matenmanĝon.”
...................
« Donu al li ŝiajn
leterojn, Lilo, Steiner diris. Li ne matenmanĝos tiomlonge, ke li ne
estos ilin leginta. »
……………
Tiuj estis la unuaj amleteroj en lia vivo. Ĉio malaperis kiel pro sorĉaĵo, li legadis, kaj la
nigraj
skribostrekoj lumiĝis
iĝis
fosforeskaj ; subite
ekzistis homa estulo, kiu zorgis pri li, malesperiĝis el tio, kio okazis
al li kaj diris al li : mi
amas cin. Cia Ruth. Cia
Ruth. “Dio mia, li diris sin, cia Ruth. La cia.”
Tio estis
preskaŭ neebla. Cia
Ruth. Kio
estis posedita de li ĝis
tiam ? Kio estintis lia ? Kelkaj boteletoj, iomete da sapo,
kaj la
vestaro, kiun li surhavis. Kaj nun,
homa estulo ? Homa estulo tuta ? Tio estis preskaŭ neebla ! Li levis la okulojn. Lilo
foririntis en la ruldomon. Steiner fumadis cigaredon.
……………………………
« Lasu vin tristiĝi, junulo ! diris Steiner. Tion vi rajtas. La malnovaj helenaj herooj ploradis pli ol neniu ajn nuntempa maljunulinaĉo farĉita de sentimentalaj naivaĵoj. Ili sciis, ke oni ne retropremu sian ĉagrenon. Havas ni la nefleksiĝeblan kuraĝon de statuo kiel idealo. Tute senutila ! Lasi vin je la tristeco; des pli rapide estos vi senbalastigita de ĝi.
- Tristeco, kelkfoje ….’stas la plej granda feliĉo », Lilo diris kviete, kaj ŝi donis al Kern teleron da bortĉ kun kremo.
Steiner ridetis, kaj karesis al ŝi la hararon.
- « La plej granda feliĉo al vi, juna kosmopolito, estas ĝis nun bona manĝo. Vi estas ia soldato ne tion
forgesu. Antaŭgvardia gardstaranto. Skolto.
Pioniro
de la mondcivitaneco. Vi
povas ja preterflugi dek landlimojn aviadile dum unu tago ; ĉiu
lando bezonas la alian, sed
ili estas kovritaj je feraĵo kaj mergiĝas
en pulvo ĝiskole.
Tiu stato ne ĉiam
daŭros.
Vi
ja estas unu inter la
plejunuaj Eŭropaj
civitanoj,
tion ne forgesu. Fieru pri tio. »
Ridetis Kern.
- « Ĉi
ĉio ’stas ja bela. Mi tre fieras. Sed kion nu mi ekfaros ĉivespere, kiam mi
estos tute sola ? »
Jes,
historia romano (de viro, kiu ja travivis mem la epokon),
sed ….. nur anstataŭu Innsbrûck-on per Sangatte !….
Patrino
Tiu
kruela, sed vee tiom vera, novelo estas de Henri
Barbussse
plej konita pro lia
komunismaneco, kaj lia libro « Le Feu » pri
14-18-a milito ; sed
ne justas ĉar liaj plej valoraj
kaj inde senmortaj verkoj
estas lia dua primilita romano
« Clarté » kaj lia antaûmilita
novelaro, kies parto estas tiu-ĉi teksto.
La
tagon postan je la entombigo, ŝi revenis
malsanulejon,
por preni la vestaĵojn de la infano Adrian’. Ŝi malfermpuŝis
ĉe l’vesperiĝo
la kradon dekstran, tiu, kiu surhavas skribitan tabulon, kaj laŭiris
la aleon, kiun estis laŭirinta kontraŭdirekte
la ĉerkoveturilo ŝarĝita
de l’blanka ĉerko, tiel
malgranda kiel puposkatolo.
Ŝi
eniris la vestiblon, bone konata de ŝi.
S-ino Izabela, en blanka antaŭtuko,
trapasis, kaj
trapasante ridetis al ŝi ĝenmiene.
Ŝi aldirektis al la flegistino mallongan saluton, obtuza, por ne krii.
Tiu peno
igis ŝin preskaŭ
falŝanceliĝi
ĉe eniro de
l’koridoro. Ŝi
iris en ĝin, sidiĝis
en la ĉambron, leviĝis
kiam venis sia vico. Fine tra giĉeto
ŝi ricevis la
pakon. La viro, kiu ĝin
enmanigis al ŝi, ne aŭdacis
levi al ŝi la okulojn,
kaj ŝi
ne pensis pri lin rigardi : ŝiaokule
plu estis en la mondo nur tiuj malmultaj vestaĵoj. Malmulte por
teni :
paketo granda kiel mano, volvita en papero, kaj cetere la helblua robo
de la
bebo, pura kaj gladita. Si fuĝe
foriris.
Ĵusalveninta
sur la sojlo de la precipa konstruaĵo, ŝi
ne povis ne halti, malfaldi la robon, ĝin
rigardadi.
Inter
l’fingropintoj la robo aspektis ege, strange hela, ĉar
ĉe vesperlumo
bluo pli blankas ol blanko.
La virino blindetiĝis pro l’apero
de l’vestaĵo, ununura la
aĵo viva, kiu plurestos de l’infano, nun orfo en Paradizo. Ŝi
sentis teruregan singulton leviĝi al ŝi
en la gorĝo.
Homoj
plenigis la elir-aleon. Por ilin eviti, dum tiu minuto da suferego, ŝi
sin turnis, haste malproksimiĝis al la ĝardeno, preteriris la brikan
domegon,
la pavilonojn, diversajn konstruaĵojn. Finfine aero kvietigis ŝin,
abortigis la
novan ĉagrenkrizon.
Ŝi
ĉesis paŝi.
Kie si estis ? En kiu distrikto de tiu malsanulejo, vastega kiel
tombejo ? Ŝi ne povis determini, kredis returniri, vojiris
pavimitajn
aleojn, inter kraditaj fenestroj, kaj atingis trans korteto,
konstruaĵon
izolitan tiel, kiel insulo.
-
Kio
estas
tio ?
Antaŭ ŝi,
ĉepiede
de l’muro, amasiĝis
strangaj formoj kuŝantaj.
Ŝi
proksimiĝis :
kadavroj.
Tio
estis la restaĵoj de la bestoj oferitaj en la vivsekcoĉambro.
Ĉiutage oni
ĵetis en tiun angulon tiujn
humilajn bestorestojn uzitajn, traserĉfositajn
kaj malplenigitajn, stumpigitajnn dispremitajn, laŭ
la diverso de la lecionoj kaj esploroj, funebrece aliigitaj, ĉiu
el ili pro la apartaj necesigoj de ĉiu
eksperimento.
Ŝi
tremetis, abrupte flankenpaŝis por ree fuĝi,
ŝanceladis al
la krado.
Sed,
jen, ĝuste ĉe
angulo de la kadavrejo, lasite dise de l’funebraĉa
amasigaĵo, ŝi ekvidis
malgrandegan kadavron,
streĉiĝinta kaj terurege sanga.
Tio
estis kateto, de ne pli ol kelkaj semajnoj li estis naskiĝinta.
Metita surdorse, li ŝajnis
tirlongigita,
maldikigita ; ĝiajn malantaŭajn
krurojn rektaj tiel, kiel du bastonetoj kunigitaj plilongige de ĝia
korpo, ĝiajn antaŭajn
krurojn refalditaj sur pecet’ da brusto. La kapo, buntita de malfermaj
vundoj,
el kiuj unu estis la makzelo duonmalfermita, ne pli dikis ol
infanpugneto.
La
virino ekhaltis. Ŝi estis sentinta skuon koran, kaj almetis manon al
tiu vundo.
Ŝi antaŭeniĝis,
pli kliniĝis, plibone
rigardis. Oni povis distingi
la spuron far la spiralaj stringadoj, kiuj estis kvaronumintaj, sur la
martiriĝtablo
la delikatan organismon. La faŭko,
malkunligita,
vidigis fajnajn dentojn viciĝantaj kiel
pinglopintoj ; kaj ankaŭ la ventro
senhaŭtigita,
nigra kaj glima, kuŝis malferma
eksterenvidigante maldikegajn intestojn kiel fadenvolvaĵoj.
Ŝi
estis konsideranta la kun tiom da kruelado, tiom da diligenteco buĉitan
etegan kreaĵon. Ŝi diris : « ha ! » kaj skuiĝis de l’kapo ĝis
la piedoj, la okulojn vualitajn, sensentecita de tro da obtuzaj pensoj.
Ŝi
prikonis la afeorjn de l’malsanulejo, kiun ŝi
estis vizitadanta disde la tago, kiam tie oni portis kun singardo, sur
piedpintoj, la junan Adrian-on, kaŝita
en kovrilo. Si aŭdis
interbabili unujn, aliajn. Ŝi sciis, ke se la kuracistoj ekkaptis tiun
etan
katidon, ja freŝan, ja
silkecan, plenfeliĉan
per ludoj, mem ravetan kiel ludileto, kaj ke se ili dissiris ĝin,
tio estis por bono. La turmentado, kiu estis detruinta la beston utilis
konjekteble, por pruvi la medicinon, por trovi mdikamentojn, kuracojn –
ĉar
estas, onidire, homoj, kiuj havas la bonŝancon
havi seriozajn malsanojn, kiujn oni kuracas ! – sed spite tiujn
informojn ŝi
svingis la kapon, tremis pli kaj pli, snufis, dorsapogis sin al krado,
kaj
tutmalvenkita eksingultis.
Post
kiam ŝi estis
plorinta, post kiam ŝi
estis suferinta eĉ iom pli ol
antaŭe,
ŝi pli kliniĝis
sur la malgranda malvarmega estaĵo, soifanta al ekscii kial ŝi tiom
bedaŭris,
ke oni ĝin mortigis.
Ŝi
ja sentis, ke tio estis kaŭze de ĝia
eteco.
Antaŭ
la brikoj de l’muro, la eta korpo sterniĝis, simile de la kuŝantaj
homoj, kaj
eĉ ĝi bildigis la figuron timege kvietan de la mortintaj beboj. Vidante
preskaŭ
krucigitaj sur ĝia apenaŭ perceptebla brusto ĝiajn
krurojn ornamitaj per delikataj fadenecaj ungegoj, la unue vojkrucita
virino
pensus : « kiom malgrandaj brakoj ! »
Ha !
malgraŭ la kialoj,
kiujn dirus la sciencistoj, se
tiujn oni petis de ili (Kiel Dio dirus siajn, se, fine, oni scipovus
lin
pridemandi pri la malfeliĉo), kiel oni
ja povis
dispecigi, trapiki, dispremi tiom malgrandan aĵeton ? Vestitaj en
siaj
blankaj kiteloj ili estis ligitaj sur la tablo la besteton la animon
streĉigita
per doloro kaj dronita en emociego, havante kiel nura ŝanco
pri savo la facileco per kiu probable ĝi
ĉesis
spiri ! Kaj ĉu
eble, ke ekzistis iu ekster-ordinara, ke li donis al ĝi
la unuan tranĉon ?! Kaj
dum estas monstraj
malsanoj, kiuj krueladas je la luliloj, povis ke ekzistis pluraj
kuracistoj,
kiuj torturis ĝin ĝis
la maksimumo, tiun etegan vivulon, tiun estaĵon, senhelpa ĝis
tio, ke ĝi ne kapablis
forte krii ! . . .
Jes,
tiu kondamnita estis ja tro malgranda ; tial estis tro malbone
cikatriĝinta
koro remalfermiĝanta antaŭ
ĝi - kaj
precipe ĝi
estis tro novnaskita. Apenaŭ, kiam li
estis
turmentata, ekkomencis ĝi ludscipovi,
hejmeciĝi
je la vivo, kapriolante kaj dancante por tiun soleni. En ĝi
estis la pureco, la naiveco de anĝelo
. . .de anĝĉio . . .
Abrupte
ŝi kriis, skuis
sian frunton, vekigite el
sonĝo :
tamen, besto, infano, kiom de
malegalo !
Sed
ĉar la vespero
estis venanta grizigi ĉion
per sia neviŝebla ombro,
mildigi la liniojn
formdisigantajn, forigi la dekoraciojn de la mondo, malpli ŝi
atentis pri tiu malsameco. Spite sin ŝi
preteratentis ĝin, en la
obtuza revado per kiu ŝi
fiksstaris, streĉe malfermanta
la okulojn, prove silabanta
aferojn, aferojn . . .
Ŝi
ekkomprenadis, ege lente. Nokto pli kaj pli densiĝis,
mallumigante la funebrantan patrinon, tro malriĉa
por estis nigrevestita dumtage. Ŝi ne plu kuraĝis
forlasi per la okuloj la veindan mortrestaĵon, kiu, lokita tutapud ŝi,
tamen estis en la nenieco kaj eterneco.
-
Ha ! ŝi murmuris, ĝi
estas mortinta !
Ŝi
diras tion tiel, kiel tio estus rivelo : « ha ! ĝi
estas mortinta ! » kaj efektive tio estis tia.
La
besto, ĵetita sur la kadavrejo, estis nur nenio pli ol svaga makulo sen
limoj …
Nenia el la ĉarma kreitaĵo
ritma, riĉa
je delikataj detaloj. Nenio alia ol aperaĵo profunda, tragika, kaj tiel
nigra
de sango kaj senforma kiel la koron kiun oni havas.
Kaj
ĵuste, tio estis la rivelaĵo : ĝia
senmoveco estis multe pli grava, ol iam estis ĝia
gracieco, malpurigita de la homoj ; la silento, kiu eliĝis
de tiu neelĉerpebla fonto
kiu estis ĝia
buŝo frakasita
kaj neniigita de la
sciencistoj, estis ege pli grava ol la malfortaj vokoj, kiujn li estis
dissemitaj dum sia vivo. Ĝi
inte tiom malproksima de ni, tiom frenezeta, tiom malmulte homa, nun
estis
superhoma, kei iu ajn alia mortinto . . . Estas, ĉu
ne vere, mil kaj mil da ekzistadoj vantaj kaj nuancaj, komplesaj kaj
diversaj,
sed unu morto al ĉiuj ?
Tial
la malgrandaj estaĵoj estas similiĝantaj
laŭmezure de ilia
suferado, laŭmezure
ke ili kontraŭmetas al la
turmentistoj aŭ
al la malsano sian malfortan dian kontraŭstaron,
kaj precipe laŭ mezure ke ili
agonias ; tiel, ke ĉiuj
la malgrandaj mortintoj iĝas parencoj.
Tiel,
kiam oni estas patrino tre funebra, kiel ŝi,
oni estas ema al malkovro, ie kaj tie, iel, strangajn kompatindajn
nekonatajn
infanojn, iajn malgrandajn mortintojn, kiujn oni adoptas.
Tio
pruvitis, tial ke ŝi iom agnoskis
tiu ĉi,
kaj tial ke, antaŭ ol disiĝi
el ĝi, ŝi
treme superlevis la bluan robon – la aĵon en mondo, kiu estis plej ŝia
– kaj
metis ĝin sur la mizeran kadavron, kiun la robo kovris ĝuste laŭ mezuro
tiel,
kiel ĝi estis farita
tiucele.
Henri
BARBUSSE – « Ni »
- novelaro – 1914 (1)
(1) libro ĵus
finverkita en la monato antaŭ
la ultimato …
Alesperantigis
R. Platteau 24-30/4/2003
(1944,
Malraux estas ĉefo en la Résistance
batalado
kontraŭ la okupaciantaj germanoj. Vundita, kaptita, li certas, ke
baldaŭ li
estos mortpafumita.)
« Kio
estas via profesio ?
-
Profesoro, kaj verkisto, mi prelegis
en viaj universitatoj, en Marburg, en Leipzig, en Berlino.
Mian
unuan libron, “La konkerantoj”, Die
Eroberer, algermanigis Max Claus.
.....
... admiris mi la kristanan balbutbruon, kiu estis diskovrita tiun teron, sur kiu mem mi probable baldaŭ kuŝos - mi ne kredis ĝin. Memorado je Sankta Johano pli fortas kontraŭ malfeliĉo, ol ties ĉeesto kontraŭ morto. En kiu orienta teksto ĉu mi nu legis: « Mondsenco tiom neatingeblas je la homo, kiom stirado de reĝaj ĉaroj je la skorpioj, kiujn tiuj diskrevas » ? Ĉio estas, Kvazaŭ plejalta valoro mia estus la Vero – kaj tamen kiom gravis tiunĉinokte la Vero ?
Mia paseo, mia vivrakonta vivo havis neniom da graveco. Mi ne pensis mian infanaĝon, mi ne pensis miajn familianojn. Mi pensis la ateajn kamparaninojn, kiuj salutis al miaj vundoj per krucosigno, la lambastonon alportitan de la timema kamparano, la kafon en la Hotel de France kaj tiu de la ĉefmonaĥino. Ĉe mia memoro restis nur la fratecaĵoj. En tiu silento monaĥeja, kie konjekteble estis dume preĝata por mi, kaj kiun marteladis la movoj malproksimaj de iu tanko, eĉ kiam mi pensis pri la skorpioj Babilon-aj, tio, kio vivis en mi tiom profunde, kiom proksimigo de morto, tio estis tiu kareso malespera, kiu fermas okulojn de l’mortintoj.
.....
En Albi …la gardsoldato sidvenis apud min, kaj eligis el poŝo
du
fotojn : Marŝalo Pétain kaj – tio ekmiregis min – Generalo
De Gaulle.
Fingro sur Pétain : « Tre
bone ! » malllaŭde sur De
Gaulle : « Teroristo ! » Li rigardis al
mi. Mi atendis la
sekvon. Li levis fingron por atentigi, diris :
« Morgaŭ » kaj
mallevis ĝin sur De gaulle « Eble : tre
bone ? » poste sur
Pétain : « Eble, teroristo ? »
faris geston, kiu signifis
ĉu oni eble scias ?
esperantigis R. Platteau 5 mars 2005
Eltiraĵoj
el « Azijade »
de Pierre Loti
ĉapitro XLIX :
Kaj poste ŝi pensadis al l’estonto, je tiu estont’ nekonata kaj
malklara, kiu
fascinis sian penson.
Maljuneco, - afero tre fore, kiun ŝi ne bone prezentis al la menso… Sed kial ne maljuniĝi kune, kaj interami plu; - interami eterne en vivo, kaj post vivo.
- Sen koĝa,
ŝi diris (vi estos maljuna); ben koĝa ( mi estos maljuna)...
Tiun lastan
frazon ŝi apenaŭ elparolis, kaj laŭ ŝia kutimo pli bone mimikis ol
diris; Por
diri: „Mi ’stos maljuna“ ŝi rompigis sian junan voĉon, kaj dum sekundoj
kelkaj
ŝi kuntiriĝis tiel, kiel maljunulineto, kurbigante sian korpon tiom
plena je
arda kaj freŝa juneco.
- Zarar jok (ne gravas) estis la konkludo ; Ne gravas, Loti, ni amos nin ĉiam.
Kiom malordinara eko, se pensi pri tio, tiom komenco de la nia
historio !
Ĉiaj malsingardoj, ĉiaj mallertaĵoj kolektitaj tag-post-tage dum monato en celo plenumi rezulton en si mem neeblan.
Sinvesti kiel turko en Saloniko, en kostumo, kiu al ĉiu iom atenta okulo, pekis eĉ nur rilate ĝustecon de l’detaloj ; tiel piediradi traurbe, dum nura demando farita de preterpasanto povus perfidi kaj perdi la riskeman « ĝiaur »-on ; amindumi al islamana virino sub ŝia balkono, senantaŭaĵa entreprenitaĵo en arĥivoj de Turkio, kaj ja tio ĉi, diable ! plibone por forkuri vivenuon.
lasta
ĉapitro :
La malvarmaĵo, kiun mi tenis premege inter brakoj, estis
marmorŝtono
enfostita en grundo.
Por ŝi, kiu tie kuŝas, mi ĉion forgesis!.... Amis ŝi min, per
amo plej
profunda kaj plej pura, plej humila kune; kaj ŝi mildege, lentege,
malantaŭ
kradoj de l’haremo, mortis pro
doloro, ne sendinte al mi plendon. Ja aŭdas mi plu ŝian seriozan voĉon
diri:
„mi ’stas nenio pli ol eta ĉerkesa sklavino, mi...Sed, vi, scias vi;
foriru Loti, se tion vi volas; agu vian volon!“
Suno subiĝintis malantaŭ la sankta monteto Ejubo, kaj somernokto
klarega sin
metis sur Osman-heredaĵo …
…Tiu abomenaĵo, kiu troviĝas sube ĉi, tiom
proksime al mi,
ke mi ektremas, tiu abomenaĵo jam vorita de l’tero, kaj kiun mi ankoraŭ
amas…Ĉu
ĉio jen Dio ?…Aŭ ĉu eble estas nedifinita resto, spirito, kiu
ŝvebas ĉi
tie en pura l’vesperaero, io, kiu povas vidi min, ankoraŭ plorantan tie
surĉitere ?…
Dio mia ! por ŝi mi apenaŭ ne preĝas ; mia koro, malmoliĝinta, fermiĝinta kontraŭ farseco de l’vivo, nun malfermiĝas al ĉiuj dolĉaj la eraroj de l’homaraj religioj, kaj faladas larmoj miaj sur la nuda tero. Ĉu ĉio eble ne finiĝas en malluma la pulvoro, tion mi eklernos eble baldaŭ, mi estas provonta morti, por ĝin scii…
(NB :
la tripunktoj estas en la teksto mem)
Eniri tiun
silenton
– tiu de l’urbo je la oka horo de nebuleta novembra vespero – treti la
ĝibumitan asfalton de l’stratoj, paŝi sur herbo kreskinta tra fendetoj
kaj,
manenpoŝe fendi al si vojon tra la ĉirkaŭantaj silentoj, tia estis la
plej granda
ĝojo de S-ro Leonardo Mead. Al li plaĉis halti ĉe vojkruco, observegi
al la
kvar direktoj longajn avenuojn lumigitajn de l’lunlumo, decidi sin pri
la vojo
sekvota (kio, por paroli verece, ne gravis : en tiu mondo de jaro
2052 li
estis sola, aŭ jam ne multe mankis, ke tio estus), tiam, elektita la
direkto,
vigle ekmarŝi elĵetante antaŭ si vastajn plenblovojn da frosta aero,
kiuj
similaspektis fumon de cigaro.
Li iafoje
piediris
horojn, kilometrojn, kaj nur ĉirkaŭ noktomezo rehejmiĝis. Dumvojire li
rigardadis
la vilaojn, la domojn, kun ĝiaj mallumaj fenestroj, kaj tio iel similis
la
trairon de tombejo, kie nur la glimo de erarlumoj lampetis de malantaŭ
la
fenestroj. Jen al li ŝajnis, ke grizecaj fantomoj moviĝadis sur la enaj
muroj
de la ĉambroj kies kurtenoj oni estis forgesinta kuntiri, aŭ jen li
aŭdis
flustrojn kaj murmurojn, kiam estis lasite malferma fenestro de unu el
tiuj
konstruoj, kiujn li komparis kun tombaj monumentoj.
Tiam S-ro Leonardo Mead haltis, streĉis la kapon, aŭskultis, rigardis, poste plu iris silentpaŝe sur blanka la vojo. Ĉar delonge jam li decidis surmeti por siaj dumnoktaj promenadoj ŝuojn kun molaj plandumoj ; ĉar bruo eligata de malmolaj plandumoj vekis la hundojn, kaj ili laŭakompanis lian iron per iliaj intermitaj bojadoj, dume lumoj eksplodas, vizaĝoj aperas, kaj plena strato vekiĝas laŭ lia paso ; ĉar estis nur li ekstere dum tiu vespero komencnovembra.
Li
estis
ekinta tiun vesperon sian promenadon per
direktiĝi al okcidento, almare. La aero estis frosta, pura tiel, kiel
kristal’;
ĝi haltigis al oni la spiron, kaj bruligis la pulmojn, tiel, kiel ĝoja
kristnaskarbo: oni iel sentis la frostan flamon en- kaj el-iri,
plenigantan al
oni la bronkojn per nevidebla neĝo. S-ro Leonardo Mead aŭskultadis la
etan
knaron el siaj ŝuoj tretantaj la aŭtunajn foliojn, kaj li fajfis inter
dentoj,
per fajfado kvieta kaj mallaŭta; kaj iam tiam li kolektis folion, kies
li
ekzamenis ĉe lumo de malabundaj stratlumiloj angireton, kaj li
plupaŝante
priflaris ĝian rustecan odoron.
- Hej ! tie
!
li murmuris pasante antaŭ la domoj. Kio
nova ĉivespere sur la kvara televida kanalo, sur la sepa, la
naŭa ?
kiadirekten nun impetas la vakeroj ? Ĉu finfine ni vidos la usona
kavalerio aperi sur supro de la plej proksima monteto por nin
savi ?
La strato
silentis, ĝisvidfine
malplena, nur lia ombro movis tiel, kiel ombro de nizo sur la grundoj.
Se li
okulojn fermis kaj restis senmova, li povis fantazii sin meze de
dezerto en
Arizono, malvarma, sen iu ajn loĝejo ĝis mil mejloj ĉirkaŭe, kaj kiel
ĉia
kunularo nur sekiĝintaj fluejoj de riveroj : la stratoj.
- Kioma
horo estas
nun ? li demandis al la domoj, kaj li ekrigardis al sia
brakhorloĝo. La
oka kaj duono ? Horo
por (1)
grandeta dekduopo da kunkonvenaj krimoj? Horo
de
l’komika teatraĵeto? Oni eble vidigas kanzonan revuon? aŭ aktoro
eliĝas el scenejo?
Ĉu
ridero
tiu bruo flagre eliĝanta nun el iu inter tiuj blankaj domoj
sublunlumaj? Dummomente
li
hezitis, kaj ĉar nenio okazis, pluiris. Li
duonfalis ĉe
trotuarangulo aparte plej difektita. Sub floroj kaj herbo malaperis la
asfalto.
Dum dek jaroj kiam li estis tiel promenanta, tielmaniere, tage kaj
nokte,
alkalkulante milojn da kilometroj, neniam li estis renkontinta alian
promenanton, neniam unu en la daŭro de tiuj longaj jaroj.
Li alvenis
trifoli-forman vojkruciĝon silentan, ĉe renkontloko de du gravaj
trunkvojoj de
la urbo. Dumtage tie estis tondra ondego da veturiloj, la malfermitaj
benzinstacioj, ia zumado far dikaj insektoj, konkurega lukto de
skaraboj
klopodante preterveturi unu la alian, enŝoviĝi en pli bonan pozicion,
ia
maldensa incensfumo leviĝante de ellastuboj, ĉiuj glitantaj al
malproksimaj
celoj. Sed ante ankaŭ tiuj vojegoj iĝis
similaj je torentoj dum seka sezono, elŝtonaj tavoloj prilumitaj de
l’lunlumo.
Li eniris
por reveni
flankan straton, turnante al sia domo. Nur malmultajn paŝojn li ankoraŭ
havis
farotajn por ĝisveni hejmen, kiam la soleca veturilo abrupte turnis
angule de
la strato, kaj direktis al li sian luman faskon blindigan. Li haltis
blindumita, senkonsila, kiel noktopapilio antaŭ lumturo, kaj poste li
antaŭeniris al tiu.
Metaleca
voĉo
kridiris lin :
-
Halt ! Resti
kie vi estas ! Ne movu !
Li haltis.
- Levu la
manojn ! aŭ ni pafos !
Polico
kompreneble,
sed kia nekutima nekredebla afero ; en urbo kun tri milionoj da
loĝantoj,
plu ekzistis nur ununura policveturilo ; ĉu tio ne estis
komprenebla ? la antaŭan jaron, 2052, jaro balota, al polico
forprenatis
du el inter ĝiaj tri veturiloj. Krimkvanto estis malkreskinta. Neniu
plua
bezono pri polico, krom tiu lasta aŭto vaganta senfine tra la malplenaj
stratoj.
- Via
nomo ?
diratis al li metalecmurmure el la veturilo. Li ne povis vidi la viron
pro la
potenca lumĵetilo direktita al li.
-
Leonardo
Mead.
-
Pli laŭte!
-
Leonardo
Mead.
-
Metio aŭ
profesio?
- Ni diru
verkisto.
-
Senprofesia”,
diris la voĉo kiu eliris el la veturilo kiel parolante por si mem. La
lumo
najlfiksis lin sur la lokon kiel specimeno en montrejo de iu muzeo kun
la
korpon eltraborita de pinglo.
- Tion vi
povas
diri. » frazis S-ro Mead. Li ne plu estis skribinta linion
disde jarojn.
Revuoj, libroj ne plu vendiĝis. Ĉio okazadis post noktiĝo en tiuj domoj
similaj
je tombkeloj, li sin diris. Tombkeloj svage lumigita de la televidlumo,
kie
homoj kuŝis kiel kadavroj, la lumo, griza aŭ multkolora atingis iliajn
vizaĝojn, ne iam atinganta ilin, mem, reale.
-
Senprofesiulo,
reparolis pli laŭte la metaleca voĉo . Kion
vi
faras ekstere ?
-
Promenado, S-ro Mead diris.
- Promenado!
- Nura
promenado, li
diris kviete, sed li sentas sian vizaĝon frostiĝi.
-
Promenado, nura
promenado ? Promenado ?
- Jes.
- Promenado
por iri
kien ? Por fari kion ?
-
Por spiri
iom da aero. Promenado por vidi.
-
Vian
adreson!
-
Dekunu
suda, strato Sankto-Johano.
-
Estas
aero en via domo, klimatizita aero, s-ro Mead?
-
Jes.
-
Kaj vi
havas televidekranon je via dispono.
- Ne.
- Ne ?”
Aŭdiĝis
mallaŭta kraketado, kiu estis kiel ia kulpigo.
-
Ĉu vi
estas edziĝinta, S-ro Mead ?
- Ne.
- Ne
edziĝinta », la voĉo de la policisto diris de malantaŭ la
blindiga
lumfasko. La luno estis alta kaj hela meze de la steloj kaj grizaj
silentaj
domoj.
- Neniu
bonvolis je
mi, S-ro Mead diris ridetante.
- Parolu
nur kiam vi
estas pridemandita !
- Leonardo
Mead
atendis en la malvarma nokto.
-
Nura
« promenado » , S-ro Mead ?
-
Jes.
-
Sed vi ne
diris kiucele.
-
Mi diris;
spiri iom da aero, vidi, promeni entute.
-
Ĉu vi
faris tion ofte?
-
Ciuvespere, dum jaroj.
- La
policveturilo
kuŝis senmove en mezo de la strato, kun la radio-aparato zumanta
mallaŭte en
ĝia ventro.
-
En ordo
S-ro Mead.
- Ĉu
finsufiĉas? Li
demandis ĝentile.
- Jes, la
voĉo
respondis. Tien. »
Aŭdiĝis
ia spiro, ia elklako. La
malantaŭa pordo de la veturilo
malfermiĝis subite. « Enveturigu.
- Nu,
atendu, nenion
mi faris !
-
Enveturigu.
- Mi
protestas !
-
S-ro
Mead ! »
Li
antaŭenpaŝis
subite simila je ebria viro. Preterpasante la ŝoforujon li rigardis
enen. Kiel
de li atendite, ĝi estis malplena, en la veturilo ne estis vivantaĵo.
-
Enveturigu !
Li sin
apogis al la
pordo, kaj rigardis al la malantaŭa benko ; tio estis ia etĉelo,
malgranda
malliberejo malhela kradumita. Tio odoris per ŝtalo ; tio odoris
per
antisepsaĵo; tio odoris je la malmola pureco de metalo. Ne estis iom
ajn da
mildo en tio.
- Nu nun,
se vi
havus virinon por liveri alibion, la metaleca voĉo reparolis. Sed …
-
Kien vi
kunprenas min ?
La
veturilo
hezitis, aŭ pli bone aŭdiĝis ene vico da klakoj tiel, kiel se
stampmaŝino petus pri informoj al elektra okulo. « Al
la
Psikiatra Institucio por Esplorado pri la Malprogresaj
Tendencoj. »
Li eniĝis.
La pordo
refermiĝis kun mallaŭta obtuza bruo. La policaŭto veturis tra la
dormanta urbo,
siajn reflektorojn plenlumigitaj.
Tempero
poste, en
unu inter stratoj de tiu malluma urbo ili preterveturis domon ;
unu inter
tiom aliaj, sed tiu havis tion apartan, ke ĝi radiis per lumo, ke ĉiu
el ĝiaj
fenestroj, kvadrato da varmo en la malvarma nokto, estis helofonto viva.
-
Jen mia
domo, S-ro Mead diris.
- Neniun
respondon
li ricevis.
La aŭto
veturantis
preter la malplenaj trotuaroj, tra la malplenaj stratoj, kiel en fluejo
de
sekiĝinta rivero ; kaj neniu bruo plu, neniu movo plu difektis la
kvietegon de tiu malvarma nokto en novembro.
novelo
el « La oraj pomoj de l’suno »
(1) tiu trafe profeta 1952-a
verkisto
estis eĉ tro optimista ! li ne pensis pri la invado kaj diktaturo
de la
stultigaj reklamoj! Simile li ne pensis, ke jam en 2002 la domaj
fenestroj
estos furioze ŝutrofermitaj vespere !
Esperantigis
Roland PLATTEAU 13-25/6/2003
Supernobla
teksto. Plej bela teksto, kaj plej grava, kie sentiĝas la fundamenta
unueco de
vivovaloro, kaj personovaloro. Ĉi tie, frunte al ĉiuj la aĉajoj
fipolicemaj kaj
« politike konvenaj » per kiuj oni detruas nin,
ni re-trovas la
verajn valorojn:
paĝo el « Tridek mil
tagoj » de Maurice Genevoix
Subite estis, antaŭ min, subkovre de altaj herboj, ŝtelrapida glito,
kiu
ekhaltigis mian paŝadon, kaj alatentigis la okulojn. Mi konjektis
vidonta la
irsulkon de vipero : nun estas sezono kiam ili eliras, kaj movas,
kiam ili
povas esti danĝere agresemaj. Nenia sulko, sed vigla rufkolora
fulmo : kaj
antaŭ mi, apenaŭ ne tuŝante miajn kruroj, kiel mi surprizita, kiel mi
senmoviĝinta, sciuro, kiu rigardis al mi. Sciurido for de l’famili’ kaj
de
l’nesto. Mi konjekteble estis, se mi aŭdacas tiel paroli, ĝia unua
homo. Inter
lia konsterno kaj scivolo, kio estis pli forta ? La plej proksimaj
pinoj
staris dek paŝojn for, tro malproksime por tromemfida hejmofuĝintulo.
Devas mi ĉi-tie, eĉ se doloriĝos mia modesteco, eĉ se ridetigos la konfeso, laŭteme parentezumi. Laŭdire de la proksimuloj, kiuj partoprenas mian vivon, mi havas talenton, sorĉpovon, misteran elfluadon, kiun sentas bestoj kaj junfanoj.
Al tio bezoniĝis ne pli, laŭ mi, ol longa pacienco, ekstertempa, tute donita, tute kunsenteca.
Mi paciencis. La tuta mondo ne estis io ajn plu ol tiu besteto rufa en herbo, ĝia muzelo aldirektita, ĝia brila okulo, kiu min fiksrigardadis. Ĝis la momento kiam mia korpo ekmoviĝis. Etete, pro timo frakasi (ĉu tamen mi frazas tiel ?) la sorĉon. Kaj la sciuro kiel atendite movis. Sed anstataŭ impeti al la pinoj, ĝi saltetis : malgrandaj eksaltoj, unuopevicaj, hezitemaj, ĉiu lasante min tempon bezonatan por postplenumi, ne kurante, la distancon. La unua pino, kiun ĝi tiamaniere atingis, estis unu el la plej belaj, skvama, fortike branĉoza, altprotektema. Ĝiaj malgrandaj manoj skrapis la arbŝelon, ĝi malaperis malantaŭ la trunkon.
Mi denove atendis, starante je malpli ol unu metro for de la arbo, denove senmova, kaj spirtenanta : nepre eviti, ke tro abrupta movo ĝin pelus sur la suprajn branĉojn, el kiuj ĝi ne plu remalleviĝus. Tie ĝi plu estis, je mia altnivelo, tion informis al mi etetaj signoj, ia gratadbruo de ungeskrapata arbŝelo, apenaŭ perceptebla gruntado, kiu indikis alarmstaton kaj scivolemon. Tio ĉi estas emo je la tuta gento, ĝi finfine cedos al ĝi. Ĝi cedis. Mi ekvidis subite ĝian nazopinton, ĝian okulon, kaj mi tuj ekfervoriĝis per plezuro el ludo, kiu ĵus tiam apenaŭ skiziĝis, sed kiu, pri tio mi nepre ne plu dubis, estis nin baldaŭe kunligonta.
De tiu momento afekcio regis en mi, tumulta, pasia, kie miro, humila kaj serena malrifuzo, ekzalto, nekredo, laŭvice sinsekvantaj, sin miksantaj, poiome fariĝis unu ĝojon, dolĉega kaj freŝa, iafoje ĝis tiam antaŭfantaziita, kaj de antatempe, venintan la momenton, rivelita. Tial kaj tiel mi ludis tiun ludon. Tial kaj tiel povis mi tuŝeti ĝian felon, ankoraŭ porvintra, maldelikata, malvarma pro la aprila ventet’, meti sur ĝin la manon, tiun lasi la bezonatan tempon, ke mi sentis iom post iom kvietiĝi, maltajdi el ĝi iom post iom, la strangan timegan tremegon per kio skuiĝintis ĝia plena karno, ke mi finfine sentis la submetiĝon, la konfidon de ĝia korpeto, tiom malgranda, tiom vivanta, ĝian varmon sub la rufan surtuton.
Mi rakontis tion, tion
ĉion. Sed kion mi el tio diris ? Ĝia
dormo,
jes, sur si memvolvita en perfektan cirklon : mia returniro
konsternita je
la momento por la adiaŭ, kiam mi vidis, ke ĝis sekvas min ; nia
longa
komuna migrado sur la kruta, malfacila vojeto, ne trotanta, sed
salteganta per
malpezaj baskulaj saltoj, nelacigeble refaritaj en la daŭro de unu
kilometro,
pli... Nia renkonto je hakisto volummezuranta jam faligitan lignon, lia
severa
vizaĝo iom platnaza, kaj la helo, kiu ĝin lumigis, vidinte la sciuron
min sekvanta,
kaj la tono de lia voĉo ripetante tiel, kiel saluton, kiel kortuŝita
homaĝo : „
Sŝiuro! ... Sŝiuro!...“
Mi rekondukis ĝin la tujan vesperon, post familikonsilantaro, rezignaciinta je tiu solebla elfino. Ioma sango sekis sur la fingroj maldikaj, travideblaj vundetitaj de iu survoja gruzero. Ni kune revenis al alta pino nialuda.
Ĝin mi metis sur mian
ŝultron,
kaj subtenis per mano. Mi milde
sternigis kaj glatigis mian paŝadon, ke mi ne skuu ĝin tro. Se vojskuo
ŝanceligis min, ĝi antaŭĵetis siajn du fruntajn krurojn, kiel du
braketoj tuj
alkroĉigitaj je mia nazo, miaj lipharoj, kaj mi sentis la skrapadan
tiklon de
ĝiaj ungoj kunstreĉitaj. Ne unu fojon ĝi provis delasi min,
terensalti.
Per si mem ĝi trovis la maleksteran poŝon miajakan, kaj tie memvolvis
circle
kaj tuj endorme. Ankaŭ tion mi
rakontis. Sed kion mi el tio diris?
Nokto supreniĝis tiam, kiam alvenintis ni je la granda pino. Mi milde vekis ĝin kaj diris „Tie nun estas“ Ĝi lasis sin demeti sur la maldelikatan kaj bonan ŝelon, tuj rekonita, kaj alkroĉita. Sed ĝi restis apud mi. Mi tiam ĉeis la arbon, min premis al ĝi, mian bruston kiel unukorpa kun ĝi. Kaj tuj la sciuro movis. Sciuro ? aŭ ia arbarkoboldo, senpeza, kvazaŭ ne materia, nur tiom, ke per plenesto mi sentu la meandrojn de ĝiaj flirtemaj zigzagoj ? la ligaĵojn malpezajn kaj fortikajn per kiuj ĝi nin kunligadis, la arbon kaj mi. Aero malvarmiĝis. Fronton ĉe la brakoj, tamen mi perceptis tiun lumon de l’malhelo, kiun eligas la stelplenaj noktoj. Po sporaderoj ekbrua elfluo flustraltiĝis de l’river’, facile flugis super ni kun la odoro de proksima eglanterio. Sensoneco akceptis ĝin, redonis ĝin je la nokto. Silento ankaŭ grundoflanke, arbaĵoflanke, milda flugilfrotiĝo el iu dorma kolombo.
Kion do iĝis la sciuro ? Mi ne estis perceptinta la momenton, kiam ĝi estis alirinta la superajn brancojn, retrovinta la parencojn kaj neston. Mi ekmaltuŝis la arbon, resurvojis la paŝejon al « Les Vernelles ». Sed la viro, kiun mi estis, tiun saman tagon, kiam mi delasis tiun lokon, ĉu mi lin rekonos plenan ? Kiel al Florie, la juna ĉasistino en « La Perdita Arbaro », estis donacita al mi vidi ekmalfermi antaŭ miaj okuloj mondon malfalsan, kie sola realajo estas el simboloj kaj alrespondoj, kie kreitaro estas Dio mem, kaj Dio sian propran kreaĵon.
Sed
kion mi el tio diris ?
Sed je la nuna horo Maurice Genevoix mortis, kaj ankaŭ la juna sciuro……
Mais qu’en dirai-je ?
Dum vintra nokto en Alpoj, mi estis paŝanta en
diktavola
neĝo, kie mi enprofundiĝis ĝis meze la femuroj. Tre malvarmis. La
blanka
pulvoro knaris sub miaj plandumoj, ununura bruo en la silento. La spaco
estis
nigra kaj kristalpura, kaj la montoj bluaj sublune. Mi estis
supreniranta
certan valeton de proksimume dudek minutoj kiam, transirinte irejon, mi
trovis
min antaŭ ligna barilo, kiu transgrimpendis.
Tuj kiam mi estis transpaŝegis la supran trabon, hazarde mia rigardo levigis al l’ĉiel’. Trans punto el iu nuda branĉaĵo, la ronda luno iel ŝvebis inter la supraj branĉoj de iu lariko. Opinieble miliono da cirkonstancoj malklare celaranĝitaj atendis nur tiun lunon vortice de arbo por blindumi min. Dum unu sekundo eniris en mi pli da aferoj, ol iu ajn studado iam ajn akirigos, mi celas tiajn aferojn, kiuj kapablas plenigi animon, kaj kiujn racio poste esploras ĝis plendaŭra vivo. Ke tiu universo bonas. Ke bonas esti. Ke ĉiu penso disponas eternon antaŭ si. Ke ĉiu kaj ĉia amo estas sonĝo de l’motoro de l’mondo strebanta je vekiĝo. Sed kion mi diras ? La parolo estas nur signo, ĝi povas transdoni nur vulgaran sperton. La unuopula konscio estas netransmetebla.
Iuj diros : vi ofertas lokon al malraciaĵoj.
Sed racio
estas konkerado. Sen io por
konkeri, je kio ĝi do utilus ? Kaj tio, kio ankoraŭ ne estas
konkerita,
kiel nomi ĝin?
( el artikolo en
revuo Planète
n° 40,
1968 )
Parolado
eldirita autaŭ
la Tutmonda Socia Forumo en Porto-Alegre la 27/2/2003
far
Arundhati Roy
Min
oni petis paroli pri tiu temo « Kiel stari kontraŭ la
Imperio ? »,
‘stas grandega demando, kaj neniun facilan respondon mi havas.
Parolante
pri stari kontraŭ
la « Imperio », necesas, ke ni sciigu tion ,kion
« Imperio » signifas. Ĉu tio aludas pri
la usona registaro (kaj ties
eŭropaj
trabantoj), pri la Mondbanko, la Internacia Mon-Fonduso, la
M.O.K.(Monda
Organizo pri Komerco) kaj la transnaciaj firmaoj ? Aŭ ĉu temas
pri io plia ?
En
multaj landoj la Imperio elburĝonigis
aliajn surogatajn kapvertojn, iujn danĝerajn
kromproduktojn – naciismo, religia fanatismo, faŝismo,
kaj kompreneble terorismo. Ĉi ĉiuj paŝas
brak-en-brake kun la projekto de kapitalisma tutmondigo.
Mi
ilustru al vi tion, kion mi volas diri. Barato
– la plej ampleksa demokrata lando en la mondo – estas nune en pinto de
la
kompania projekto pri tutmondigo. Ĝian
« merkaton », vasta je unu
miliardo da usaj konsumantoj, la M.O.K. deziras avide „malfermigi“.
Kapitaleca
kompaniigo kaj privatigo estas aferoj akceptataj de la registaro kaj la
hinda
burĝaro.
Ne hazarde la nunaj ministroj – la viroj, kiuj subskibis la
intertrakton kun Enron en Barato, la
viroj, kiuj estas vendantaj la
publikan ekipaĵon de l’lando al kompaniaj transnaciaj firmaoj, la
viroj, kiuj
deziras privatigi akvon, elektron, nafton, ŝtalon, sanon,
instruon kaj
telekomunikon – ĉiuj
anas aŭ
admiras RSS-on. RSS estas dekstra, naciismega, hindua faraĵo, kiu malkaŝe admiris Hitler-on
kaj ties metodojn.
Disrompigo
de l’demokratio antaŭenpaŝas per rapido kaj
efikeco
simila al tiu de Programo pri Struktura Alĝustigo. Dum la
projekto pri kompania
tutmondigo traŝiras la vivojn de la popolo barata, amasprivatigo kaj
« reformoj » en laborleĝaro ade pelas
homojn for ilian teron kaj elen
ilian loborlokojn. Centoj da malriĉiĝintaj
terkultivistoj sin mortigas per gluti
agrotoksaĵojn. Raportoj pri malsatmortoj elvenas de ĉie en la lando.
Dum
la supra klaso vojaĝas
al sia fantazia ircelo, ie ĉirkaŭ la pinto de
l’mondo, la malposedigitaj kirliĝas malsupren en
krimon kaj
ĥaoson.
Tiu etoso el frustrado kaj landskala seniluziiĝo estas la
perfekta
kovejo, tion nin diras historio, de faŝismo.
La
du brakoj de la barata Registaro aranĝis plej efekta pinĉila agado. Dum
unu brako
vigle vendas Baraton per pecoj, la alia, por forkonduki atenton,
orkestrumas
hurlantan, bojegantan ĥoron
da Hindua naciismo kaj religia faŝismo. Ĝi aranĝas provaĵojn pri
nukleaj bomboj, reverkas la
historilibrojn, flamigas kristanajn preĝejojn, kaj
malkonstruas moskeojn. Cenzuro,
kontrolo, malstarigo la civilajn liberaĵojn kaj homrajtojn, difino pri
kiu
estas Barata civitano aŭ
ne, precipe konsiderinte je la religiaj malplimultaĵoj, fariĝis vulgaraj nun.
Lastan
marton en ŝtato
Guĝarat,
du mil islamanoj estas buĉitaj kadre de ŝta-aŭspiciita
« pogromo » . Kaj kun speciala celado al
virinoj : tiuj
estis nudigitaj kaj bande seksperfortitaj, antaŭ ol esti brulitaj
dumvive.
Brulatencantoj bruligis kaj prirabis butikojn, loĝejojn,
teksaĵfabrikojn kaj
moskeojn. Pli da cent kvindek mil islamanoj estis pelitaj for de iliaj
hejmoj.
La ekonomia fundamento de la islama komunumo estis ruinigita.
Dume,
ke Guĝarat
estis brulanta, la Barata Ĉefministro vidiĝis en
televidkanalo MTV
promocianta siajn freŝajn
poemojn. Dum januaro ĉijare
la registaro, kiu orkestrumis la mortigadon, estis pluenoficigita
balote kun
komforta plimulto da voĉdonoj.
Neniu estis punita rilate la gentmortigo. Narendra Modi, aranĝinto de la
« pogromo », fiera ano de RSS, enŝipiĝis en sia dua
periodo kiel
ĉefministro
de Guĝarat.
Se li estis Saddam Husajn, certe ĉiu el liaj
teruraĵoj estus disteleviditaj far
CNN. Sed ĉar
li tiun ne estas – kaj ĉar
la Barata « merkato » ‘stas malfermita je la
tutmondigaj investantoj –
la buĉado ne estas nur
embarasiga
ĝenaĵo.
Estas
pli ol cent milionoj da islamanoj en Barato. Prokrastbombo malvolvigas
sian
tik-takantan radaron en nia antikva lando.
Ĉio ĉi estas por
komprenigi, ke
ideo, ke « libera merkato » elrompas naciajn
barilojn estas entute
mito. « Libera merkato » minacas ne regnan
suverenecon, ĝi subfosas
demokration.
Dum
la malegaleco inter la riĉaj kaj la malriĉaj kreskas, des
pli la
batalo cele sekurigi al si riĉfontojn intensiĝas. Por akceli
siajn
komplezintajn kontraktojn, por firmae varigi la rikoltojn, kiujn ni
kultivas,
la akvon, kiun ni trinkas, la aeron, kiun ni spiras, kaj la revojn,
kiujn ni
revas, kompania tutmondigo bezonas ian internacian bandon da fidelaj,
koruptaj,
ordonemaj registaroj en la malriĉaj landoj, ke ili
trudefektivigas malpopularajn
reformojn kaj sufoku ribelojn. Kompania tutmondigo – aŭ ĉu ni eble nomos ĝin
propranome ? –
Imperiismo – bezonas gazetaron, kiu ŝajnigas esti
libera. Ĝi bezonas
kortumojn, kiuj ŝajnigas liveri
justecon.
Dumtempe
la landoj de l’Nordo hardas siajn landlimojn, kaj stakas
amasmortigilojn. Ja,
bezonas ili certigi, ke nur mono, varoj, patentoj kaj komercigitaj
servoj estos
tutmondigitaj, kaj nepre ne la libera moviĝo de la homoj. Ne
ia respekto al homrajtoj.
Ne la internaciaj traktatoj pri ras-malprivilegiigado aŭ kemiaj kaj
biologiaj
armiloj aŭ
eligo je forcej-efektaj gasoj aŭ la klimat-ŝanĝado aŭ – dio
malpermesu ! –
justeco. Do
tio – ĉio
tio – estas “imperio”. Tiu lojala aliĝado,
tiu malvirgega amasigaĵo da povo, tiu ege
pligrandigita distanco inter tiuj, kiuj faras decidojn, kaj tiuj, kiuj
estas
ilin suferontaj. Nia lukto, nia celo, nia vido pri Alia Mondo estu
forigi tiun
distancon.
Nu
do kiel ni kontraŭstaras
je “Imperio”?
La
bonaj novaĵoj estas, ke ne tro malbone tiu nia lukto fartas. Ekestis
gravaj
venkoj. Ĉi
tie en Latinida-Ameriko vi havis tiom da – en Bolivio vi havas Koĉabamba. En Peruo
la
ekribelo en Arequipa, en Venezuelo, Prezidento Hugo Ĉavez plutenas,
malgraŭ fortaj klopodoj
de
l’usona registaro. Kaj la okuloj de l’mondo fokusiĝas sur la popolo
argentina, kiu provas reestigi landon el la cindroj kaj ruinado farataj
de la
IMF.
En
Barato la movado kontraŭa
la kompanian tutmondigon estas graviĝanta kaj ĉu ĝi eble iĝos la nura
efektiva
politika forto por kontraŭi religia faŝismo ?
Kaj
se konsideri la plej brilajn heroldojn de l’kompania tutmondigo – Enron,
Bechtel, WorldCom, Arthur Anderson –
kie tiuj estis lastjare, kaj kie ili estas nun ?
Kaj
kompreneble ĉi
tie en brazilo ni demandu … kiu estis prezidento lastjare, kaj kiu
nun ?
Tamen….
Multaj inter ni spertas mallumajn momentoj el senperspektivo kaj
malespero. Ni
scias, ke kontraktoj estas subskribataj, patentoj estas registrataj,
naftotuboj
estas muntataj, naturaj rimedoriĉoj estas
elrabataj, akvo estas privatigata,
kaj Georgo Buŝ planas militon kontraŭ irako.
Se
ni rigardas tiun konflikton kiel ian rektan okul-al-okul-an kolizion
inter
„Imperio“ kaj tiuj el ni, kiuj kontraŭstaras ĝin, eble ŝajnas, ke ni
malvenkas.
Sed alimaniere oni povas rigardi al tio. Ni ĉiuj ĉi tie kuniĝintaj estas, ĉiu per sia propra
maniero,
eksieĝinta
« Imperion ».
Eble
Ja ni ne haltigis ĝin
sur ĝia
irejo, ne jam, sed ni estas nudigintajn ĝin. Ni igis, ke ĝi delasu la
maskon. Ni
trudis ĝin
en la malkaŝecon.
Nun ĝi
staras antaŭ
ni sur la mond-scenejo kun tuta sia maljustega bruta nudeco.
Ja
eble Imperio ekmilitos, sed tio estas malkaŝe nun – tro
malbele por
rigardi sin spegule. Tro malbele eĉ por kuntreni
sian popolon mem. Ne post longe
plimulteco el la usona popolo fariĝos niajn
aliancintoj.
Ĵus
antaû kelkaj tagoj en Waŝingtono
kvaron-miliono da homoj marŝis kontraŭ milito al Irako.
Ĉiumonate la
movado gajnas
gravecon.
Antaŭ la 11-a de
septembro 2001
usono havis sekretan historion. Sekreta precipe je sia propra popolo.
Sed nun
la usonaj sekretoj estas historio, kaj historio estas publika scio,
surstrataj
paroloj.
Hodiaŭtage ni ja scias,
ke ĉiu pravigo, kiu
estas
uzata por gravigi la militon al Irako estas mensogo. Inter ili la plej
ridinda
estantas la usona profunda sindediĉo cele liveri
demokration al Irako.
Mortigi
homojn por savi ilin el diktatoro, aŭ el ideologia
malboniĝo, estas, ni ja
scias,
usona registara ekzercado tradicia. Ĉi tie en
Latinida-Ameriko vi tion scias plej
bone. Neniu dubas pri Saddam Husajn esti senkompata diktatoro, murdisto
(kies
plej abomenindaj agoj esti apogitaj far la usonaj kaj britaj
registaroj)
Sendube Irakanoj estus pli bone sen li. Sed nu la plena mondo estus pli
bone
sen iu S-ro Buŝ. Fakte li estas multe pli danĝera ol Saddam Husajn.
Do
ĉu
ni bombumu Buŝ-on
ekster la Blankan Domon ?
Plej
klaras, ke Buŝ
estas decideĝinta
almiliti kontraû Irak, senkonsidere de la faktoj – kaj
senkonsidere de publika
opinio tutmonda. Dum sia varbklopodoj por aliancutoj Usono pretas
fantazii
faktojn. La artifiko pri priarmilaj inspektistoj konsistas la ofendan,
insultan
kompromison al ia torda speco de internacia afektado. Tio estas iel
lasi la
hundpordon malfermita por ke la lastminutaj
« aliancanoj » aŭ eble la Unuiĝintaj Nacioj
rampu enen.
Sed efike kaj fakte Milito Dua kontraŭ Irakon estas jam
ek.
Kion
ni povas fari ?
Ni
povas akrigi nian memoron, ni povas lerni el nia historio. Ni povas plu
konstrui publikan opinion, ĝis ĝi estos iĝinta surdigan muĝon.
Ni
povas, ke fariĝu
el la milito kontraŭiraka
iu kaptilkorbo al la usonregistaj misagoj.
Ni
povas vidigi Georgo Buŝ-on
kaj Antonĉio
Blair-on – kaj iliaj aliancintojn – kiel la malkuraĝaĉajn
bebomortigantojn, akvo
venenigantojn kaj timemaĉajn
de-(tre)-fore-bombumantojn, kiujn ili estas.
Ni
povas re-elpensi civilan malobeon milionmaniere plej diverse. Alivorte
ni povas
entrudiĝi
per milionoj da manieroj kiel ia kolektiva doloro en la pugtruon.
Kiam
Georgo Buŝ
diras « aŭ
vi estas kun ni, aŭ
vi estas kun la teroristoj », ni povas diri « ne,
dankon ». Ni
povas sciigi al li, ke la popolo de l’mondo ja ne bezonas elekti inter
ia
malica « Mickey Mouse » kaj la frenezaj mullahoj.
Nia
strategio estu ne nur stari kontraŭ la imperio, sed
ja ensieĝi ĝin. Ĝin senigi je
oksigeno.
Hontigi ĝin.
Priridi ĝin.
Per nia arto, nia muziko, nia literaturo, nia obstino, nia ĝojo, nia helo,
nia plena
malpardonemo – kaj nia kapablo diradi niajn proprajn diradojn.
Rakontojn kiuj
ne estas tiaj, kiaj tiuj, kiujn oni kredigadas nin enŝtope en la
cerbon. La
kompania Revolucio disfalos se ni malkonsentas aĉeti tion, kion
ili vendas
– iliajn ideojn, ilian version pri historio, iliajn militojn, iliajn
mortigilojn, ilian nocion pri neevitebleco.
Memoru
tion : ni estu multaj kaj ili estu malmultaj. Ili bezonas nin pli
ol ni
bezonas ilin.
Alia
mondo ne nur eblas, ŝi
paŝantas
survoje. Kiam la tago ‘stas kvieta, mi povas aŭdi ŝian spiron.
Arundhati
Roy
Esperantigis
Roland PLATTEAU 26/2/2003-19/3/2003
La jena
pripensiga
okazaĵo disvolviĝis niaregione decembre 1915, en Neuville
-Saint-Vaast,
ĉe
loko nomita « Abri Mercier », sur fronto de la
tiama terura milito.
La rakonto estas eltirita el la taglibro de militisto el Suda Francio.
Pluvegis de
pluraj
tagoj, kaj la militistoj estis lacaj batali kontraŭ inudo en la
tranĉeoj.
-«
La 10-an de
decembro, en multaj lokoj de la unua linio, la francaj militistoj devis
eliri
el la tranĉeoj por ne droni ; la germanoj nepre divis fari same,
kaj oni
vidis tiam tiun strangan vidaĵojn : du malamikaj armeoj unu antaŭ
la alia
kaj sen pafi iun ajn pafon. Samaj komunaj suferoj proksimigas la
korojn, solvas
la malamojn, naskas simpation inter indiferentaj homoj, eĉ inter
kontraŭloj.
Tiuj, kiuj neas tion, nenion scias pri la homa psikologio. Francoj kaj
germanoj
interrigardis unu la aliajn ; ili vidis, ke ili estas viroj ĉiuj
egalaj.
Ili alridetis unuj la aliajn ; paroloj interŝanĝiĝis, manoj
etendiĝis kaj
interpremiĝis ; inter si, oni partigis la tabakon, kruĉeton da
kafo aŭ da
vino. Ha ! Se ni parolus la saman lingvon !
Iun tagon,
altstatura germana militisto supreniris monteton kaj faris paroladon
kies
vortosencon komprenis nur la germanoj, sed kies signifon ĉiuj
komprenis, ĉar li
kolere rompis sian fafilon kontraŭ arbotrunkon. Aplaŭdoj ekbruis el unu
kaj
alia flankoj, kaj “La Internacio” aŭdiĝis. Ha ! Vi devus tie
stari, vi,
frenezaj reĝoj, sangavidaj generaloj, senkompate militemaj ministroj,
ĵurnalistoj mortkriegantaj, patriotistoj ekster la danĝero, por ke vi
meditrigardu tiun noblegan vidaĵon !
Dume,
niaj
ĉefoj estis koleregaj. Ho dioj,
kio okazos
se la militistoj rifuzos mortigi unu la aliajn! Ĉu la milito tiel frue
finiĝos ? oni do ordonis al niaj kanonistoj pafi kontraŭ ĉiuj
indikitaj
homamassiĝoj, kaj mortigi tute egale francojn kaj germanojn, guste kiel
en la
antikvaj cirkoj oni buĉis la sovaĝajn bestojn, kiu estis sufiĉe
inteligentaj
por rifuzi interbuĉiĝi kaj formanĝi unuj la aliajn ; Cetere, tuj
kiam oni
povis pli-malppli rekrei la unu-linian tranĉeon, oni malpermesis, sub
minaco de
tuja ekzekuto, forlasi tiun tranĉeon, kaj oni ordonis ĉesigi iun ajn
familiarecon kun la germanoj.
Estis la
fino, dua
universala diluvio estus necesa por haltigi la militon, pacigi la
furiozon kaj
sangemen frenezon de la regantoj.
Kiu
scias ?
Eble iam, sur tiu terangulo el Artezo, oni starigos monumenton (1) por
memorfesti ci tiun impeton de frateco inter viroj kiuj malamegis la
militon,
kaj kiujn oni devigis intermortigi sin malgraŭ ilia volo ».
(1)
ĉi-tiu
monumento
ankoraŭ mankas nun! (n d l t)
Rememorigu
nin, antaŭ 15 jaroj, en 1989, la ĝojiga stratribelo startigita en
Britio far la
« Poll-Tax » de Thatcher montris la
validecon de popola
ribelo. Ni plu serĉu. Vivo finfine ridetas je tiuj, kiuj scias, ke
digno ne
estas fleksiĝemi sub la botoj.
Beltagon mi forvojaĝis en
Anglion, kaj
mizero
reatingis min. En subteretaĝo kun nur kelfenestro al iu fervojo, mi
memoras
tiun elektomezurilon, kiu spitis al mi. La
aĵo funkciis nur se oni enigis en ĝi 50-pencajn monerojn trans fendo.
Tiomlonge,
ke vi havis enpoŝe du oklaterajn monerojn, vi povis pretendi je varma
duŝado.
Sed se malfeliĉe via kredito elĉerpiĝis dum la afero, vi devis eliri
sapoŝaŭmovestita por serĉo de tia monereto. Plimalbone : se vi
estis
forgesinta fariĝi al vi tianmoneran vian monon, endis eliri
vaporfumanta en la
straton, aŭ anoncsonori ĉeporde de via etaĝa najbaro. Kaj tio, tio
farigas al
vi malamecan senton. Tiom, kiom la auŭtomataj elprenoj de
« Francio-Telekomunikado » aŭ la kontrakto, kiu
ligegas vin je via
poŝtelefono tiel, kiel je katenkuglego. La sento, kiun plenigas vin,
estas tiu
esti transirigaĉita al servuteco. Tiam kiam la vivkondiĉoj iĝas tiom
acaj, ke
homoj impetas en stratojn, vi kuniĝas je l’amaso por plivarmigi sin.
Tiio
okazis al mi en jaro 1989. jes, jus du jarcentojn post sturmado de
« La
Bastille ». Maggie Thatcher pistas la malaltavolan popolon
kun spirhaltiga
aroganteco : ŝi dispecigis la armeon de ministoj, ŝi superŝuldigis
la
familiojn insidlogante ilin al aliro je posedo de la propra domo, kaj
poste
altigis la rentumon, kaj nun ŝi surklabas la plebon per feŭdeca
imposto, la
« Poll-Tax ».. Per tiu “loka imposto” kalkulita
po unu ulo, nobelo
sola en sia kastelo estus pagonta kvarfoje malpli ol fvaropa familio
enŝtopita
en domaĉeto. Cetere, ĉar tiu imposto estus mastrumota de la
urbregistoj, en la
malriĉaj lokoj la imposto estus pli elta ! jes ja : por
ebligi pagon
de la servoj kiujn bezonas malriĉulojn. Logikas : la riĉuloj
dungas
vartistinojn, ili ne bezonas bebovartejoj, nek socihelpejoj, do ili
pagos
malpli da imposto. La malriĉuloj mem financos siajn edukistoj, kaj policistaĉojn…
Surstrate
Anglio rebatas tiun insulton energie. Stratbateletoj eksplodas en la
malprivilegiaj kvartaloj kaj mizerigitaj urboj de l’Nord-Anglio. Poste
granda
nacia manifestacio aranĝitas en Londono, dum sunplena postagmeza
sabato.
Venintaj de la tuta lando centmiloj da
« servutoj » malkontentaj
kolektiĝas. Neniam mi forgesos tiujn avinjoj el Liverpool, kun sia
flagrubando
postulanta la reveno de Robin Hood. Vastega irantaro, kie
kubut-al-kubute
vidiĝas la sperto de l’maljunaj kaj energio de l’plijunaj. Perforto
eksplodas kiel eble plej frue. Komence
oni ŝtonumas la rezidejon de Thatcher, poste oni ekatakas la luksaĵajn
butikojn. La policistaro baldaŭ estas superkvantigita. Kiam ili
sturmas, por
zonkapti frakasinton, tiu enigas sin en la manifestaciantaron, kaj tiu
refermiĝas malantaŭ lin tiel kiel ostro. Kiam la policistoj aŭdacas
eniri ĝin,
la amaso el avĉoj kaj avinjoj, el patrinoj kaj infanoj malfermiĝas sub
ties
premo, sed malfermiĝante desegnas subridan labirinton kie, ili
devojiĝas
meldirekte al kien malaperis ilia predo. Sur Oxford Circus, maljunulino
kaptas
min perbrake por savi min je policista sturmo. « Ne kuru,
juna sinjoro,
nenion vi havas por kulpiĝi. » Ni malproksimiĝas kune per
kvietaj paŝoj
meze de l’tumulto de l’kunpuŝiĝado, de l’frakasitaj montrfenestroj.
« Tiu
lego ja estas tro maljusta, ĉu ne, juna sinjoro ? » Ĉe
noktiĝo ne plu
estas marŝantaro, sed plu estas la stratoj plenplenaj je homoj. Homoj
scivolemaj
kaj parolemaj, kiu trapaŝas West-End-on plengorĝe kantante,
kaperante la
pub-ojn kaj naskante miloble pli da amindumadoj ol ordinara
sabatovespero. Stranga liberosento, kiu nin konsciigas tiomgrade tiuj
stratoj
kutimtempe ne apartenas nin. Timegintaj antaŭ tiu ĝua maldisciplinado
la
Instanco ordonas tujan fermon de la trinkejoj. Fatala eraro ! La
policistaĉoj, kiuj kiuj sturmas en la pub-ojn ricevataj de
festularo
hipersentema, kiuj tute ne eltenas, ke oni venus ĉesigi tian solenadon.
Multnobraj bobby-oj eliras el tiuj lokoj la vizaĝon skrapŝirita
de la
furiozulinoj. La morgaŭa gazetaro nombras la vunditojn, sed ankaŭ la
multaj
okazoj da nervkrizo kaj spleniĝo inter la ordofortoj… Kaj ĝi malaprobas
la
malnoblajn instinktojn de la furiozanta amaso. Kaj veras : la
festo estis
grandioza. La « Poll-Tax ».malfondotas kaj la
regado Thatcher-a
baldaŭ ĉesos, sed la plej grava afero estas estas la ĝenerala fervoro,
kiun
neniu partoprenito neniam forgesos. Al tiuj, kiuj dubas pri niaj
sukcesoŝancoj indas
rakonti tiujn belajn tagojn, kaj diri, ke la vera venko kuŝas en la
plezuro,
kiun oni ĝuas pro batali. Tiun tagon niaj malnoblaj instinktoj
revekigis
memfidon ĉe popolaĉo iĝinta reĝo. Amaso mala je tiu de l’vulgaraj
tagoj, je tiu
submetita kaj bruta kia tondota ŝafgrego. Bela stratribelo ? Ĝin provi jen ĝin
elekti.
Nikolao
ARRAITZ
Publikigita
en CQFD n° 11 aprilo 2004
Esperantigis R. Platteau 5/5-6/10/2004
Alarm !
Tiu libro
malkaŝas,
kiamaniere la riĉula klaso
planas
elfari el ni
robotojn
plene
subigitajn al ĝi.
Kiamaniere
tiu klaso,
ebria per
mono kaj
per la potenco de ĝi aĉetita,
volas fari
el la
popoloj de l’tuta mond’
servutulojn
tiel, kiel
eĉ ne
revintus la malnovtempaj feŭdestroj,
sklavojn
tiel,
kiel
neniam konis homara historio.
Tiu
libro
eldiras, kiel tiu kasto volas posedigi al si konaron,
kaj
ĝin
malaperigi per pecegoj.
Ĝi diras,
kiel ĝi
volas ŝteli el ni nian historion,
historio
de
niaj gepatroj,
de
niaj
geavoj,
kaj gurdi
al ni sian
propran historion,
lulrakonton
por
morti starante,
por morti
side,
por mortaĉi
surgenue.
Dum
tutdaŭro de nia
vivo.
Rakontoj
pri lukra
mono.
Kiun ĝi
volas, ke ni
amasigu por ĝi.
Post
preninte niajn brakojn,
ĝi volas
priŝteli
nin de l’kapo.
Tiu
libro
diskonigendas,
tradukendas.
Ĝi
transpasu de man’ al mano.
Urĝe.
Ĝi
vokas al
malcedo, al mobilizo, al
ribelo.
Atentigo
Oni eble miriĝos pri trovi abunde en tiu verko la vorton “riĉuloj » prefere al « mastraro », « posedantoj », « fabrikantoj », « potenculoj », aŭ « decidistoj ». Nu, simple, tial ke la mastroj kaj posedantoj de la egaj transnaciaj firmaoj, pri kiuj ni parolas en tiu libro, estas riĉaj. Kaj tiaj ili deziras resti, aŭ fariĝi eĉ pli. Ni aludas pri homoj kiel Bill Gates (Bil Gejts), la mastro de Mikrosoft, kies propra posedaro superas la jaran enspezon de sume sesdek milionoj da afrikanoj. Ni parolas pri la dudek-kvin plej riĉaj homoj en Usono, kiuj sume nur ili posedas pli ol la jara enspezo de duona miliardo da homoj, viroj, virinoj kaj infanoj. Ni rifuzas la artifikon, kiu konsistas en mildigi realon, per sistema uzo de eŭufemismoj. Blindulo tiel fariĝas « malbonvidanton » , surdulo « malbonaŭdanton », maljunulo « personon en tria aĝo », milito « intervenon », maldungo « alistrukturigon », senhejmula « sen konstanta loĝloko », malriĉa « malprovizitan », aŭ « malavantaĝitan », ktp.
Do,
niabuŝe riĉa diriĝas riĉa.
La aferoj estu klaraj : temos en tiu libro pri novaj teknologioj de informado kaj telekomunikado. La aŭtoroj ne rifuzas ilian uzon en la instruado. Male, ili ja favoras tiujn, tiom, kiom tiuj povas kunefekti plibonige kaj demokratiige al la lernejoj. Sed ili firme kontraŭstaras al la nuntempe elpensata kaj praktikata strategio, kiu celas utiligi tiujn informadajn kaj telekomunikadajn teknologiojn, por submeti la instruadon tute al la mastraraj postuloj, kaj ĝin privatigi per pecegoj.
Vi disponas leksikonon verkofine. Tiu leksikono klarigas niamaniere vortojn, parolturnojn kaj konceptojn ofte utiligitajn de la riĉuloj kaj en la amaskomunikiloj, sen klarigoj sed por la ja pripensita celo nin trompi. Ekzemplo de tia vorto : fenomeno. Oni multe parolas pri fenomenoj hodiaŭ. Senlaborecon, malriĉecon, tutmondiĝon, oni kvalifikas « fenomenoj ». Egale kiel tertremojn, tsunamojn kaj uraganojn, kiuj estas naturaj fenomenoj kontraŭ kiuj homoj nenion povas, krom provi sin protekti, kaj nombri la mortintojn. Pli bone ol « fenomeno », se parolo temas pri ekonomio aŭ sociaj aferoj, ni uzas la vorton procezo. Ĉar procezo estas volata kaj iniciatita de homoj. Ne ventoj nek maro, nek ia ajn natura elemento, sed ja la riĉuloj rezultigas malriĉecon kaj sendungecon. Nenio, neniu alia. Ili provas fordirekti nian atenton parolante pri « fenomenoj ». Tiel, kiel la poŝ-ŝtelistoj fordirektas la atenton de siaj viktimoj. Nek ekonomio estas fenomeno ; Tio estas sistemo elfarita de homoj. La ekonomio tieldirite « merkata », kiu ĉirkaŭaĵas plejparte el inter ni, ne estas la ununura ebla ekonomio. For de tio. Tio eĉ estas la plej malbona. Tiu, kiun trudas la riĉuloj cele al pli riĉigi sin.
Chaim Feldman
estas israelarmea rezervano estis jam en
malliberejo dum 21 tagoj pro rifuzinte servi kadre de la okupacio de
palestinaj
teritorioj. La 12-an de julio li estis juĝonta denove pro tio. Jen la
Antigon-maniera letero kiun li
sendis al sia pera oficiro por klarigi siajn
motivojn :
Al vic-leŭtenanto Adi Boneh, pera oficiro, unuo
02043
Ŝalom, (1)
Mia mesaĝo mallongas kaj klaras – mi neniom intencas surmeti la uniformon de la tielnomita “Israela Defendo-Forto” kaj neniel servos en ĝi. Mi tute ne deziras rilati kun organizaĵo, kiu pafas tank-obuse al amason da homaj estaĵoj, inkluzivanta infanojn kaj plenkreskulojn. Mi tute ne volas enrilati en organizaĵo, kiu konstruas krudan kaj racisman betonan muron, kiu disigas homojn disde sia laborposteno, siaj kampoj, siaj lernejoj kaj universitatoj, kaj eĉ disde sia tombejo. Mi ne rilatos en organizaĵo, kiu defendas la malleĝfarantajn koloniulojn, kiuj forhakas kaj bruligas olivarbojn, agresas infanojn, difektigas posedaĵojn, kaj humiligas ordinarajn homojn. Tutsimple mi volegas ne rilati en organizaĵo, kiu plenumas krimaĵojn.
La IDF devintus pluesti malgranda vigla armeo, sed fakte la regno igis ĝin monstron, ĉar tiu-ĉi regno estas fremdiginta sin disde siaj okcidentaziaj najbaroj per konstrui apartheid-muroj cele rabe protekti sian manian judecon ! Tiel farante ĝi tretas la egan potencialon je kun-ekzisto kun araba popolo, popolo ne malpli talenta ol la juda. Ja nur imagu kia raviga lando tio povus esti, se ni nur proksimiĝus al ili, kaj se ni ĉiuj lernus paroli la araban antaŭ la anglan ! Sed, ne, ni ne lernis la grandan lecionon de la « Holokaŭsto ». Ni plu malamas, kaj ni plu izoligas nin ene de nia poleca getto.
Ĉiuj miaj agoj celas veran pacon inter la popoloj, kiuj loĝas ĉi tie, kaj inter la popolo kaj sia ĉirkaŭaĵo. Tio estas la ververa servo, kiun mi havas por fari ĉi-tie en Israelo, kaj se la homoj klopodus por tio, anstataŭ por la armeo, ‘stas longtempo, ke tio-ci estus pli bona loko. Nun, julie 2004, mi estas kunaranĝanta lukton kontraŭ la „Trans-Israela ĉefvojo“, kiu minacas la „Menaŝe Heights“. Nia tendo esti starigita meze la olivarbaroj kaj persikuj-ĝardenoj de vilaĝo Kafer-Kara’a, kies arboj estas laŭplane elradikigotaj. Aldone mi agadis en lukto kontraŭ la abomena Apartheid-a muro, kiu minacas levigi plian malamon kontraŭ ni el inter palestinanoj kaj arabaj israelanoj. En la mizerigitaj tendaroj de rifunĝintaj palestinanoj kelkaj bravaj homoj kaj mi provadas helpe al fondado ĝardenojn kaj aliaj agrikulturejojn por mangoprodukto al la vilaĝanoj. Cetere mi devas helpi miajn senlaborajn gepatrojn, kaj respondecas la vivtenon de nia hejmo, do mi petas liberu min el tiu juĝpersekutado. Mi ne intencas false malaltigi mian kapablo-potencialon, kiel tiom multaj faras por eviti kaj la militservon kaj la malliberejon. Mi estas militisto kaj fieras pri tio, sed nun mia vera milito estas por paco inter homoj kaj al la tero.
Eĉ se vi decidas sendi min karceren por du jaroj, mi rifuzos. Mi neniom bedaŭras. Io ajn pli bonas ol esti krimulo en IDF-a uniformo.
Dankon
Chaim Feldman
>(1)
En la
araba : salam (…) t.e. … paco ; Esperante : saluton !
Esperantigis
Roland PLATTEAU/19/7/2004
Mesaĝo de la refuznik-o
Hagai Matar
Jen mesaĝo de Hagai Matar, juna juda Israelano, tiun li skribis antaŭ ol esti enkarcerigita por unu jaro, pro rifuzinti militistan servadon en la okupaciitaj palestinaj teritorioj. Tio estis en decembro 2002., En decembro 2003 li ĵus denove kun kvar aliaj similaj refuznikoj estis kondamnita je unu plia jaro da karcero.
« Hodiaŭ, la 23-a de oktobro 2002, mi estas sendota en armean malliberejon, tio estas konsekvenco de mia persistemo efektivigi miajn politikajn opiniojn, kiuj tute malkongruas kun aniĝo en la armeon de mia lando. Malgraŭ mia juneco (mi aĝas apenaŭ 18 jarojn) mi el mia koro deklaras, ke Israelo malleviĝis ĝis neniam antaŭe vidinta malalta nivelo morala. Tiu ega difektiĝo komencis kun la memdiritaj « malavaraj proponoj » de Barak. Hodiaŭ la kaporalaĉa mensostato kaj rasismo en la juda loĝantaro fariĝis ĝis grado de faŝismo. Subpremo al ĉia kritika penso, la konsento, kiel evidente normalajn aferojn, al la krimoj de la okupacio, la kreskiganta akcepto je la ideoj de « genta purigado », ĉiuj ĉi eroj konsistigas, laŭparte, ĉar estas aliaj, aspekton de la disfalo de nia socio. Ja ankaŭ aldonendos je tiu listo la sistemaj mistraktadoj suferigitaj al la palestinaj civitanoj de Israelo, la malama perforto ŝutita sur la pacajn manifestaciantojn kaj ĝenerala indiferento, tuta senkompatemo kontraŭ la nenormaluloj kaj malfortikuloj.
Al mi
nepenseblas kunlabori kun tiaĵoj.
Voĉo de la konscienco kaj kune la lecionoj, kiujn homaro povus, devus, lerni el sennombraj similaj pasintecaj situacioj ne lasas al mi elekton alian ol rifuzi aniĝo en Israela armeo, false honorigta de la insida titolo “Defendfortoj”. Mia refuzo je plenumi mian militistan servon estas nepre neŝanĝiĝebla. Subpremo suferita de la popoloj ĉiregionaj dum la tempoj de la grandaj imperioj, la suferegoj de la sklavoj kaj indianoj en Nord-Ameriko, la porsendependeca milito de Alĝerio kaj Apartheid en Sud-Afriko, ĉiuj tiuj antaŭaĵoj igas ke mia rifuzo neŝanĝeblas. La heroecaj agoj de mia avo dum la Dua Mondmilito, en lia batalo kontraŭ la nazia faŝismo, kaj lia humanisma ideo, jen kio prilumas mian armerifuzon. En mia familio mi eklernis tion, kio estas subpremo kaj justeco. Fronte al malbono tia, ke iu ajn povas ĝin konstati nun kaj ĉi tie, alia vojo ne estas. En tiu tago gravega en mia vivo, akompanate de mia familio kaj amikoj, kiuj tiom subtenas min, mi volas homaĝi miajn kunluktantojn, nevideblaj herooj : tiu palestinano, kiu elportas la okupacion tamen necedante al la tento je perforto kontraŭ la civilula Israela loĝantaro, kiu persiste batalas por la kunvivado de la du popoloj, malgraŭ senĉesaj ĉiutagaj humiligoj, la israelaj junuloj kiuj kiel mi faras sian eblon por ne kunlabori al okupacio, la eŭropea porpaca aktivulo, kiu proprakorpe defendas la palestinojn en la okupaciitaj teritorioj ; kaj laste sed ne balaste mia amikino, junulino kreskiĝinta en dekstrulara familio, kiu enamiĝis al arabo, sekve de tio ŝi estis forpelita el sia familio. En malliberejo, kiam mi estos trudita saluti la Ŝtato kaj Armeo, mi en mia kapo kaj mia koro salutos ĉiujn miajn kuraĝajn amikojn, ĝis kies nivelo mi ne povas leviĝi, pro mia identeco : ĉiuj tiuj, kiuj oferas multe pli da aferoj ol mi mem faras. »
Karaj sinjoroj,
Personaj
informoj : mi estas
ĥemioprofesoro
(juda) en la
Priteknologia Instituto de Haifo. Mi
naskiĝis en Israelo en 1945,
mi servis en la israela armeo kaj estis liberigita el rezervanaj devoj
en 1996.
Sabate la 19-an de oktobro 2002 mi iris (kun grupo da israelaj civitanoj anantaj al organizo Taajuŝ, dediĉita al komunaj agadoj judaj-palestinaj por la paco) en la palestina vilaĝo Savja. Sur parto el ĝiaj terenoj, juda kontraŭleĝa kolonio, Rechelim, estas staplita de kelkaj jaroj. La kialo nian viziton estis pri ĉeesti, kaj helpi la rikolton je la olivoj en la regiono apuda de tiu kontraŭleĝa kolonio. Ni estis dirintaj, ke la ĉefo de la centra komandejo armea estis ordoninta, ke tiu agado estu permesita. Tio, kio okazis, estas, ke grupo da kolonianoj proksimiĝis al ni kun pafiloj, krude atakis du palestinajn virinojn, kaj insiste ordonis nin forlasi la kampojn, kie ni troviĝis, malgraŭ ke tiuj estis posedaĵo de unu el la kamparanoj, kaj estadis tia de pluraj jarcentoj. Ses militistoj, inter ili tri oficiroj unu majoro kaj du leŭtenantoj, kune kun policistoj alvenis, kaj minacordinis nin, ke ni foriru. Alia grupo da kamparanoj akompanataj far aliaj anoj el nia solidarec-grupo, kaj kiu provadis kolekti olivojn ĉe la mala flanko de la sama kontraŭleĝa kolonio, estis atakata per pafado « alĉiele ». unu inter la partoprenantoj de la grupo (judo) estis vundita de kuglo resaltinta.
Dimanĉo la 20-an de oktobro, la gazetoj raportis, ke la loĝantoj de alia apuda vilaĝo, Jannun, estis forlasintaj sian vilaĝon kaŭze de agresadoj, je kiuj anoj el alia kontraŭleĝa kolonio, Itamar, estis ilin suferigis. Estas tio, kion la kolonianoj kaj iliaj poruloj en la Parlamento kaj la registaro nomas « la libervola translokado ». Grupo el Taajuŝ-aj anoj estis aranĝita por returni kun la loĝantoj ĝis tiu vilaĝo forlasita, kaj tie resti dum iom da tempo. Rabeno Arik Aŝerman, respondeculo pri la grupo « Rabenoj por la homaj rajtoj », petis min akompani al tiu vilaĝo grupon da israeliodoj kaj « internaciaj » la proksiman tagon. Ĝisveninte ni babilis kun iuj inter la loĝantoj. Tial estis ni klarigitaj la kialojn pro kio ili estis devigataj foriri : interalie la kolonianoj ekflamigis la generatoron de la vilaĝo (instalita pro donaco fare de la Eŭropa Unio ), kaj ili ree bruligis ĝin riparintan ; armitaj kolonianoj eniris en la domoj de l’vilaĝo, la loĝantoj estante tie, por eldetrui iliajn posedaĵojn. Kiam la logantoj de l’vilaĝo petis helpon al la polico (israela), oni sendis ilin al la armeo. La armeo retrosendis ilin al la polico.
Decidiĝis, ke ni partoprenos al kolekto je olivoj ene de certaj ĝardenoj de bienoj de certaj loĝantoj de l’vilaĝo. Vojo al la ĝardenoj estis barita far grupo da kolonianoj kun malgrandaj traktoroj. La priparolo inter la kolonianoj kaj unu inter la palestinoj (iu loĝanto de la vilaĝo) disvolviĝis en la hebrea lingvo. Mi estis tutapude.
La palestino petis permeson kolekti siajn olivojn, la koloniano respondis, ke la tuta regiono apartenas al ili de la bibliaj epokoj, kaj ke la Palestinoj forlasu ĉion. La palestino rebatis, ke tiu regiono estantis posedaĵo de liaj prauloj de multaj generacioj. La respondo de la koloniano tekstis : « Vi estas mortinta popolo ».
Ĉi tie devas mi momente ĉesi por interdiri, ke mia bopatro, kiu postvivis Aŭŝvitc-on (Auschwitz) rakontadis al mi, ke li aŭdis tiun tute saman frazon direktita al li far nazi-a militisto.
Iu kapitano alvenis, oficiro kiu – tion oni finfine komprenis – estis la respondeculo pri la regiono, kaj kiu do devus prirespondi pri la « indifenteco » de la armeo kontraŭ la misfaroj, kiuj estis kondukintaj al la forlaso de l’vilaĝo kelkajn tagojn antaŭe. Lin akompanis du soldatoj, kaj li minacordonis nin forlasi la regionon, deklarante ĝin : « fermita primilita regiono ». Bonŝance, ĉeestis ĵurnalisto, kaj fotisto inter ni. Tial post longa diskuto ni estis permesitaj je kolekti la olivojn tie, kie ni troviĝis, sed ne je pluiri al nia dekomenca celloko.
Kelkajn horojn poste, dumreturne, ni renkontis voj-baradon – kelkajn kilometrojn okcidente de Jannun, proksime al palestina vilaĝo Aŭarta. Dum ni (judoj kaj alilandanoj) pasis glate trans la barado, ni rimarkis grupon da proksimume dek palestinoj – inter ili unu virino – vestitaj speciale zorge ; konjekteble ili estis irantaj al iu solenaĵo. Ili ĉiuj estis vicigitaj unu malantaŭ la alia. La respondeculo pri nia grupo, rabeno Aŝerman, haltigis nian etbuson por demandi pri kio estis okazanta ; tiel li sciiĝis, ke la kapitano, kiu estis malhelpinta nian transiron al la palestina olivĝardeno, apoge je la kontraŭleĝaj kolonianoj, respondecis la baradon, kaj ke la palestinoj estis atendadintaj de jam tri horoj pri permeso al pluiri sian iradon. Tio estis nura rekta arbitreco, nura humiligo : neniu kialo donita, nenia pravigo. Porenmiksiĝo de l’rabeno Aŝerman kaj ĉeesto de ĵurnalistoj finfine igis, ke tiuj kompatindaj homoj transiru la baraĵon.
La postan tagon, mi ricevis ret-mesaĝon, kiu sciigas min, ke iu kamparano el vilaĝo Aŭarta – kiu estis kolektinta olivojn, sole en sia kampo – estis turmentita per flamanta plasta tubo, fare de kolonianoj el Iramar, kaj estis kondukita en vivendanĝeranta stato al malsanulejo Rafidija en Napluz. Memkompreneblas, ke nia « kapitano » pasigadis sian tempon malhelpante nin transpasi por plaĉi al la kolonianoj, kaj blokante la palestinoj ĉe la voj-baradoj, dum ene de la sub lia regado regiono terura krimo estis okazanta, fare de kontraŭleĝaj kolonianoj kontraŭ palestino.
Bonvolu legi mian mesaĝon ekzamenmaniere: mi prenas sur mi respondecon pri nur la partoj kiujn mi vidantis mem.
Klaras, ke la krimeca
perforto
direktita al la palestinojn fare de kontraŭleĝaj kolonianoj estas
favorata de la
armeo, kiu nenion faras por malhelpi ĝin.
Male, tiu kontribuas al
persekutado la palestinojn sisteme kaj krude.
Tio, kio plenumiĝas estas netege krimo kontraŭ homeco. Ĝi celas frakasi la animon de la palestina nacio, kaj ĝin trudi fine ĉion forlasi kaj foriri. Ĉiu honesta persono en la mondo estas morale devigata protesti.
« Saluton al
vi.
La hodiaŭa tago estas
aparte grava tago. Ĉi tie estas ni por solenado de
la 50a datreveno de la 1951-a Ĝeneva Interkonsento, tiu, kiu garantias
la azilrajton ;
se tia leĝo ne ekzistus, estus mi delonge mortigita far religiaj
fanatikuloj,
ĉar bandoj da islamaj fundamentismanoj marŝis tra l’stratoj Bengladeŝaj
petante
mian senprokrastan morton. Ankaŭ la registaro Bengladeŝa kulpigis min
pri
blasfemo. Se mi ne estus forfuĝinta la arestordonon, estus mi kaptita
kaj
malliberigita, same kia aliuloj, kiuj havas malsamajn opiniojn, kaj tie
en la
malliberejo estus mi mortigita, ĉar politikaj murdoj ne maloftas en
niaj
malliberejoj. Sed kaŭze de la 1951-a Ĝeneva Interkonsento mi bonŝance
nun estas
politika rifuĝinto en la Okcidento, kaj mi estas sekura, kaj estas
vivanta. Mi
tre fieras esti en Franclando ĉe la hodiaŭa soleno, ĉar Franclando
estas la
lando, kiu laŭ historio esta rigardita kiel la landon de azilo. Diras
nin la
historio, ke Francio ĉiam estis nobla hejmo de la persekutitaj
verkistoj kaj
artistoj el la tuta mondo. Iu diraĵo estas, kiu frazas, ke ĉiu havas du
patrolandojn, la unua estas la sia, la alia Francio.
Nuntage kun bedaŭro mi
diru, ke iuj okcidentaj landoj rigardas la Ĝeneva
Interkonsento kiel fortempiĝinta, kaj petas por ĝian revizio. Kaj tamen
tio
signifus finon de la idearo je kiuj la Interkonsento celas, en la
sekvaĵo de
dua mondmilito elpensita idearo. Ia ajn starigado de rigoraj limoj al
rajto de
individuo ŝerci rifuĝejon, per enigado de listojn da nuraj landoj pri
kiuj la
rajtpeto estus akceptita, estus antaŭaĵo danĝera, ĉar azilrajto estas
esence
demokrateca rajto, tiel grava, kiel liberec’ de parolo aŭ de kunveno.
La minimumaj juraj
reguloj, kiuj provizas rajton je azilo, starigitaj en
la Ĝeneva Interkonsento, iĝis maldezirindan, nesufereblan ŝarĝon al
siaj
subskribintoj. Multaj okcidentaj landoj suferis egajn fluadojn da
rifuĝantoj en
sin, kaj decidiĝis interpreti la Interkonsenton en maniero malvastiga.
Kaj
sekve la kiomo da azilserĉantoj estas malpliigita, eĉ en Francio. Antaŭ
nelonge
la brita Internlanda Ministro proponis, ke denun persekutitaj homoj
serĉu
rifuĝejo en landoj apudajn, anstataŭ riske iri al Okcidento.
Sed tiom
facila ĉu tio estas ? El sperto,
mi ja scias, ke, persekutata en mia lando, neniu apuda lando estis
sekura al
mi. Kunhelpe de okcidentaj demokratiaj registaroj tamen, kaj de homoj
kredantaj
je homrajtoj kaj liberec’ de parolo, bonŝance eblis al mi veni en la
Okcidenton, kaj ricevi azilon. Pensu pri tiuj kompatindaj Afganaj
virinoj :. Ili estas suferintaj en Afganio sub la Talebana rego.
Kiel ja
povus tiuj malbonsortaj homaj estaĵoj iri for de sian landon, kaj fuĝi
al
sekurec’. Plejparte da ili povas ne, kaj mortas. La apudaj landoj iel
ajn ne
estas sekuraj por ili. Fakte nur 0,3% el la tutteraj rifuĝintoj iam ajn
iras ĉe
la Eŭropa Unuiĝo. Plej el la rifunĝintoj afrikaj estas tenitaj en
tendejoj de
la apudaj landoj, ĉu sekuraj aŭ ne.
En malriĉaj landoj homoj
malsatmortas, ili mortas, kaj ili ne havas
okazon por eliri sian hejmlandon. Estas tute ekster ilia fantazio jam
entute
ilia kapablo iri Okcidenton. Ĉe senesperaj kaj eksterordinaraj
situacioj ja
kelkaj povas elturniĝi pri iri Okcidenton, kompreneble, sed tiuj estas
el la
privilegiaj tavoloj, kaj ili estas truditaj forvendi sian tutan
posedaĵon por
ebligi sian vojaĝon. De la plej fora antikveco forlasis homoj siajn
hejmojn pro
ekonomiaj, politikaj kaj religiaj kialoj. Ili iris for
por ĝui pli
bonan vivon. Moviĝi el loko al alia cele al
propra komforto ja estas la natura eco de ĉiu viva estaĵo. Homoj
movadas de
Oriento al Okcidento aŭ de Sudo al Nordo ĉar mankas socio-politika kaj
ekonomia
stabileco en iliaj landoj. La liberala tradicio postulas, ke limoj ĉiam
estu
malfermitaj al tiuj serĉantaj sekurecon, samtiel al la strebado je
feliĉo.
Nu kial do
Okcidento eble decidu
fermi siajn pordojn al la azilserĉantoj? Fermi la pordon ne estas
la
finofara solvo. Tion ĝi neniam estis. Okcidento, principe tiuj
registaroj de
l’ekonomie evoluintaj landoj, grandparte kulpas pri la fratecaj
murdadoj, kiu
enspacis Afrikon, Balkanion, la Hinda subkontinento, Mez-Oriento kaj
aliloke.
Mi tute ne komprenas, kial en tiuj tagoj de atingpovaj scienco kaj
teknologio,
homoj devas suferi pro manko de la bazaj bezonaĵoj. Tiom milionon da
homoj
trasuferas vivon mizeran, kun malmulte aŭ neniom da manĝaĵo, nenia
ŝirmo, nenia
vesto, nek edukado, kaj fuŝita sano – Iliaj Homaj rajtoj estas
malobservitaj
ĉiel. Ni ĉiuj anas en la specio Homo
Sapiens,kaj
vivas niajn mallongajn vivojn sur tiu malgranda planedo
en tiu neimageble vasta universo. Do kial ni eble kreu limojn inter la
landoj ? Kial ni eble mortigu unu la alian ? Kial ni
eble malamu
unu la alian ? Ĉu ja estas neebla al ni vivi kun am’, simpatio kaj
solidareco ? Ĉu ja estas neebla disdoni juste la riĉojn de l’mondo
kaj
same ĝian terenon ? Ne estas iu ajn aĵo pli grava ol homa vivo. Ne
estas
iel ajn kulturo supera aŭ malsupera. Estas nur diversaj kulturaj
trajtaroj,
kiuj tiun belan buntan mozaikon kune konsistigas. Kune kun la interna
ideo de
la 1951-a Ĝeneva Interkonsento igu ni tiun mondon vivebla. Ni povas igi
la
homojn feliĉaj. Ni povas labori por reduktado suferojn de la homoj ĉie
ajn. Ni
povas fari homan karakteron kun amo, anstataŭ kun malamo, kaj ni povas
sekurigi, ke nia specio pludaŭrus.
Merci beaucoup. »
(multan
dankon)
(kuracisto kaj virinisma
verkisto
bengladeŝa)
Kaj
ni legu tion:
http://www.monde-diplomatique.fr/2007/04/GARNIER/14594
Esperantigis
Roland PLATTEAU 26/2/2003-19/3/2003
Aŭ
La jenaj
estas listo da okazaĵoj kiam usaj enmigrantoj mortis provante eniri Eŭropon. Tiu nia nuna
« Fortreso » Eŭropo, kiun ĉiuj registaroj unanime
zorgas plihardigi. La listo ne estas
pleneca ! tiu konsistas nur el la trovaĵoj de unu aktivula
organizo
(« noborders ») dum regula krozado tra la
diversaj infornkomunikiloj
– ne kun ekstraj serĉklopodoj
laŭcelaj – Tiu ilia
kolektado
ekestis komence de decembro 2002 ; ĝis fino de februaro 2003
ili trovis informojn pri 186
mortintoj…..
Legu :
2 dec.
2002 : La korpo de 32 afrikanoj el sude de l’Saharo, kiuj estis
provintaj
atingi insularon Kanarioj estas terenportitaj sur la marbordo de suda
Maroko. (fonto :
NEWS.com.au)
2 dec.
2002 :12 personoj provantaj marveturi
trans la Mediteraneo por iri Italujon droniĝis pro la
sinko de ilia boato ekster la Libia marbordo. 56 pliaj ankoraŭ “mankas”. (Fonto:
Reuters)
5 dec.
2002 : En la londona flughaveno Heathrow
du 12 jaraj kaŝvojaĝuntoj estas
trovitaj malvivaj en la radekipaĵujo de Ghana-a aviadilo
alveninta el Akkra, Ghanao. (fonto :
Edinburgh Evening
News)
13 dec.
2002 : Afrika enmigranto, kiu estis
enirinta Grekujon malleĝe el
Turkujo estas trovita malviva apud iu landlima vilaĝo en Trakio
Hieraŭ.
Supozeble li mortis el malvarmo kaj elĉerpiĝo dum la
longa nokta piediro ĉe
subnulgradaj temperaturoj. (Fonto
:Ekathimerini)
16 dec.
2002 : Kadavro de iu juna viro, supozite
Irak-regnana, estas trovita de la franca polico sub kamiono ĉe la
trair-depag-budo de Saint-Omer nemalporoksime de la franca haveno
Kalezo. La
kamiono estis ironta Britujon. (
Fonto : fr.news.yahoo.com)
20 dec.
2002 : Dekdu personoj droniĝis, kaj pri
pluraj aliaj timiĝas, ke
ankaŭ ili mortis,
post , ke du boatoj kie veturis
proksimume 100 personoj –precipe Irakaj Kurdoj kaj afganoj – estis
trafitaj de
ventego ekster insulo proksima al Ateno. (
Fonto : news.com.au)
24 dec
2002 : Tri kadavroj estas elakiritaj post,
kiam ŝvel-boato
sinkis ekster la orientegea insulo Hios. El
tio 14 almigrantoj estis savitaj, dume 4 aliaj ankoraŭ “mankas”. (Fonto: sky news)
25 dec
2002 : ( ….) Almenaŭ tri personoj droniĝis post, kiam boato en
kiu veturis dekdu-oj da homoj
provantaj atingi Grekujon kunpuŝuĝis al marbordo sur la
Helena insulo Korfu. (Fonto :
deutscher welle)
3 jan. 2003 :
Ses inter la 41 pasaĝeroj en kaŭĉuka ŝvel-boato-kun-motoro
dronas pro ĝia sinko post kolizio
kontraŭ rifoj kiam
transirante la markolo de Ĝibraltaro el
Maroko (Fonto : the Guardian)
7 jan.
2003 : Dum la tri lastaj tagoj la kadavroj de kvin viroj kaj unu virino
dronitaj estis trovataj sur la strandoj de la Helena insulo Symi. La
korpo de
alia viro estis malkovrita sur strando en Evia. Ĉiujn oni kredas esti droniĝintaj provante atingi la
Grekujan marbordon. (Fonto
Ekathimerini)
8 jan. 2003 :
Tri Baratanojn 25-30 jarajn oni trovis senvivaj en Vysna
Rybnica, apud la Slovak-Ukrjnia landlimo. Konjekteble ili mortis el
elĉerpiĝo post sia
longa piediro tra la montaro ĉe frostaj
temperaturoj. (Fonto :
Times
of India)
8 jan 2003 : Du
Afrikanoj mortis ĉe la landlimo inter Turkujo kaj Grekujo
devojiĝinte en minkampon en densa nebulo, provante eniri Grekujon kaŝe, tria el la
viroj suferis seriozajn vundojn pro kiuj lia kruro estis
amputita. (Fonto Ekathimerini)
12 jan 2003 : Naŭ afrikanoj
provantaj atingi la
insularon Kanarioj dronis post sinko de sia boato apud Fuerteventura. Kvin aliaj
personoj estis oficiale konsideritaj kiel
mankajn. (Fonto
:
news24.com)
19 jan
2003 : Almenaŭ 16 homoj
dronis ekster la marbordo de Maroko post, kiam ili haste iris en la
maron por
eviti armean patrolon. Ili partoprenis grupon da enmigrantoj precipe el
nigra
Afriko kaj estis sur ŝvel-boato
ironta al Hispanujo. (Fonto :
bbc
news)
24 feb. 2003
: Sarkaŭat Hussejn,
18 jara, mortis provante utiligi kamionon por kaŝveturi al
Anglujo. Lia kapo estis dispremita de la kamionaj radoj kiam
li falis el ĝi dum ĝi
retroveturis (
Fonto :
zpajol
mailing list)
25 feb. 2003 :
12 migrantoj mortis pro elsekiĝado en boato
sur la Atlantiko post, kiam la du personoj, kiuj estis plane
gvidontaj ilin al Fuertaventura forlasis grupon da 16 homoj kiam la
motoro de
la boato kaputiĝis. (Fonto :
the guardian)
kaj “fine”
(sed ve kompreneble, ne vere fine….) 28
feb. 2003 : la 27-an de februaro anoj de la ukrajnuja limpolicaro
trovis la
senvivan frostitan korpon de juna viro, apud vilaĝo Kamanitsa
en Uzgorodska oblsto, nur kelkajn metrojn for de la
Ukrajna-Slovakuja landlimo. Polico trovis en liaj
vestoj pasporton je la nomo de
26 jara baratano. (fonto :
obozrevatel.com.ua)
En Sangatte, apud Calais, marborde de la Kaleza Markolo inter Francujo kaj anglujo, kie multe da usaj almigrantoj al Britujo kolektigxas kun espero pasi (tre dangxere, legu la en « voĉoj » aperitan tekston pri « Fortreso Eŭropo »), staris helpcentron de la « Ruĝa Cruco. Ĉar tio tro vidigxis oni, kredante « solvi » la problemon fermigis gxin. Sed la migantoj daŭre alvenas, sen oficiala helpo kaj ĉasitaj de la polico. Nenio nova sub la suno : legu la romanon far Erich-Maria Remarque « La ekzilitoj ». Jen la lastvicaj novaĵoj el iu neoficiala aktivula, kaj malbone rigardita de la aŭtoritatoj asocio :
Unu jaro kaj monato post la fermo de la Centro de
la
« Ruĝa Kruco » en Sangatte, la migrantoj daŭre
alvenas Kalezon kaj
vagadas en kompatindaj kondiĉoj dum plena vintro. La Kolektivo Subtena
Urĝece
al la Rifuĝintoj (C’SUR) kiu aktivas sur tiu tereno de 1997 klopodas
mildigi
ilian mizeregon. La senpagaj volontuloj de la Kolektivo prizorgas po 2
manĝaĵaj
disdonoj tage, po 7 tagoj semajne, po unu vestaĵdisdono semajne,
kuracajn
flegojn ĉiuposttagmeze.
Tempo malserenas : la duŝejo fermis siajn pordoj,
definitive, ni devos redoni antaŭ la 31-a de decembro 2003 la
eks-preĝejon kie
ni staplis la stokon da vestaĵoj, ni ne kapablas oferti varmajn
manĝaĵon
ĉiutege.
Post la arestoj far la polico (70 ĉiutage) restas inter 80 kaj 150 personoj en Kalezo ĉiun nokton, sen ia ajn loĝado, en malvarmo, persekutitaj de la polico, predo de la pasantoj…
Ili estas el Sudano, Irano, Irako, aŭ afganio.Nur la Afgano, ne returnkondukeblaj leĝe ĉimomente, rajtas peti azilon enkadre de la regularon de la Sub-Prefektejo ; la aliaj (90%) estas lasitaj sen rajton, kaj ni devas akompani ilin dum iliaj aladministraj paŝoj, ekzemple veturigi ili ĝis la Prefektejo de Arres, 100 kilometrojn distanca, sen espero pri loĝo. Kian malvaloran bildon de nia lando ili ricavas ! kaj kial tiujkondiĉe ili eble ĉesus riski siajn vivojn por transiri en Anglujon ?
Kio estas la Fondaĵo por
internacia laborista helpo
Kio nu estas la
Fondaĵo
por internacia helpo ? Tiu rezultiĝas de la rifuzo far la
Laborista Partio
ricevi ian ajn suvencion el iu ajn instanco aŭ registaro. Tiun fonduson
mastrumas estraro konsistanta el laboristaj aktivuloj, plejparte
eksteraj je la
Laborista Partio. La Laborista Partio igis fudamenta, ĉe sia
naskiĝkunveno
(10an kaj 11an de novembro 1991) la demando pri sia sendependenco
politika kaj
mona. Tial, dum ke ĉiujare la Oficiala Ĵurnalo de la franca Republiko
publikigas liston de la partioj kaj organizoj, kiuj ricevas subvencioj
el la
Ŝtato, inter ĉiuj tiuj organizoj, Laborista Partio estas la ununura pri
kiu la
Oficiala Ĵurnalo preciziga : « konforme laŭ la kompreno
pri la
financado de sia organizo, kiel difinita okaze de ĝia kvara Kongreso,
kaj pro
escepta malobservo al la modela prezento-maniero de kontoj fiksita far
la CCFP,
la Laborista Partio alkalkulis publikan helpon sur apartan linion kiel
« financajn enspezojn ». »
Kaj ĉiujare, de
1995,
jaro de l’unua ŝtata financado, transspezas al la fonduso por laborista
helpo
la tutan sumon, kiu estas al ĝi pagita de la Ŝtato. Tiu sumo estas
proporcia
laŭ la nombro da voĉdonoj ricevitaj ĉe la porasembleaj balotoj. Sekvas,
ke ĉiu
kandidatiĝo prezentata de Laborista Partio ĉe tiuj balotoj estas ago
internacie
solidareca. Ĉe tiu hieraŭo de la 1an de Majo 2002 pli ol neniam gravas
kaj la
politika kaj mona sendependenco, kaj la tutmonda solidaraco de
l’laboristoj.
Palpeblan
ekzemplon pri tiu vi legos en la jena
paĝo :
M.D.
Ikbal Maĝumder,
Generala Sekretario de la Federacio de Bengladeŝaj Laboristoj estis murdita en Dako, ĉefurbo de tiu lando, la ĵaŭdon 2an de aŭgusto 2001. Sindikata Aktivulo, li estis unu el la fondintoj de Demokrata Partio de la Bengladeŝaj Laboristoj, filiiĝinta al la Interkonsenta Organizo de la Laboristoj. Post dek-ok monatoj, malgraŭ la kampanjo organizita en Bengladeŝo mem kaj internaciskale, ankoraŭ ne estas konita la vero, kaj ankoraŭ ne estas plenumita la justo pri murdo de Ikbal Maĝumder. Bengladeŝo, unu el la pej malriĉaj landoj de la modo, prirabita far la egajn multnaciaj firmaoj, ruinigata de la aranĝoj de l’IMF kaj Mond-Banko, de tiam travivis polikajn skuadojn. Fonduson estas kolektiĝitaj ene de Bangladeŝo mem kaj internaciskale. La Fondaĵo por Internacio laborista Helpo decidis kompletigi la jam kolektiĝitan sumon, por ebligi la konsistigon, interkonsente kun la familio de Ikbal Maĝumder kaj sindikata komitato, prezentanta l’diversecon de la sindikata movado de la lando,fonduson ebligantan precipe sekurigi l’estonton de la infanoj de Ikbal Magumder.
La 15-a de
Aprilo, en la ĉesto de ĉ. Kvindek
aktivuloj kaj sindikataj kaj de l’estruloj kaj de l’familio de Ikbal
Maĝumder,
la kolektiĝita sumo estis enmanigata al S-ino Ikbal Magumder.
Tiuokaze
bengladeŝaj sindikatanoj dankis
tielfraze :
« Al
ĉiuj kamaradoj kaj amikoj, al la
sindikatanoj, al la internacia Komitato por subteno al la familio de
Ikbal
Maĝumder kaj al la Fonduso por internacia laborista helpo :
Karaj
kamaradoj, ni subskribintaj sindikataj
estraranoj kaj aktivuloj Bangladeŝaj, ni dankas vin plenkore pro la
solidareco,
kiun mi esprimis, kaj la subteno, kiun vi donis al la familio de nia
kamarado
Ikbal Maĝumder. Unuecon de la laboristaro mondskale tiu subteno
palpeble
simbolas. Ni ĉiuj estas viktimoj kaj predoj de la sama ekspluatado. La
nuna « Tutmondiĝo »
kaj la super-ekpluatado, kiun ĝi rezultigas, signifas, ke tiu, kiel
Ikbal, kiu
stariĝas kontraŭ ekspluatado, estas sub minaco esti
« forigita ». Per
perdo de Ikbal laboristoj begladeŝaj estas pertintaj amikon, grandan
batalanton
por la afero laborklasa. Ni estas dankaj al vi esti sentintaj tiun
perdon
sammaniere, ke ni mem sentis en Bangladeŝo. La solidareca fonduso estas
lokumitaj en ŝparkason je la nomo de l’edzino de Ikbal Maĝumder.
Interezoj po 6
000 « daka »-oj (120 usonaj dolaroj) estos
spezataj al ŝi monate.
La
ĉefa
kapitalo estas lokumita en Banko Solani. Poste de kvin jaroj, povos ŝi
eligi
tiun ĉefan kapitalon por iu ajn uzo, kiun ŝi taksos necesa. Fine volas
ni diri
al vi, ke estis via subteno grandan kuraĝilon al la lukt-spirito de la
aktivuloj
ĉilandaj. Ni ĉiuj ja sentas fakton, ke ni ne estas izolaj. Denove
dankon, kune
kun nia solidareco.
Abul
Bashar,
Shahidullah
Choudhury,
Lutfar
Rahaman,
Abdul
Mannan,
"On August 4, Iqbal Majumder, General
Secretary of the Bangladesh Textile Workers & Employees Federation,
was assassinated while walking home from work. Labour leaders in South
Asia are charging that Majumder was murdered because of his efforts to
build democratic unions, his pioneering role in the movement against
privatization and deregulation, and his opposition to "the selling off
of Bangladesh to foreign investors." No charges have been laid in his
murder. Local and regional labour organizations are calling on the
government to launch a full and open enquiry into his death."
De
jam jardekoj la oligopolo amaskomunikila ne ĉesas tondri, ke en Kubo
estas
diktaturo, ke la gazetistojn oni enkarcarigas po dekoj, ke ne okazas
balotoj
... kaj do, ke necesas transiro al demokratio, kun balotoj, en kiuj sin
prezentas multaj partioj kun eblo gajni – nu, du kiel en Usono estus
sufiĉe, se
ambaŭ proponus la saman ekonomikan modelon – kun buntaj balotkampanjoj
en kiuj
la egaj financaj kaj firmaaj imperioj povos investi je
kandidatoj. Temus pri „demokratio“
simila je usona, en kiu ne
riskus voĉdoni la nigruloj, nek la malriĉuloj. Kaj kompreneble ne
rajtus
voĉdoni la laboristoj el aililandoj, nur labori, pagi impostojn, kaj
enkontrakti en la armeon.
La
« demokratika »
Kubo estos bonokaze malmultekosta al la
« demokrata »
registaro : ne estos plu tiom da kostoj por la sano aŭ la edukado.
Jes ! vidu ĝiajn najbarojn Hoduraso aŭ Dominika Respubliko, ili
estas
landoj perfekte « demokrataj », kiuj tre domaĝas
tiaj multekostajn
publikaj servoj, kiuj havas nenian rilaton kun demokratio !
Cetere la civitanoj
evitiĝos
multe da cerbumado : ili ne plu devos kolektiĝi, kiel ili faras
sub la
« diktaturo » kuba, en asembleojn komunumajn,
provincajn, aŭ
sindikatajn, por elekti siajn represantantojn. Voĉdonante unufoje ĉiu
kvara
jaro plene sufiĉos por demokatio. Kaj nepre ili ne devos zorgi pri la
efikeco
de sia registaro en mezmandato por plenumi leĝarojn pri duontempa
eksiga
baloto, kiel hodiaŭ estas en la kuba diktaturo.
Se Kubo forlasas la
kruelan
sociismon, kaj fariĝas « demokrata », ĝi povos
kondamni kaj ekzekuti
homojn je mortpunoj ne mallaŭdite de Unuiĝintaj Nacioj, kiel okazas en
Usono,
(kiu eĉ permesas sin mortkondamni neplenkreskulojn, rifuzinte subskribi
la
Internacian pakton pri Infanrajtoj, kiu estus malpermesinte tion) , kaj
tio
ebligos ĝis estis Konstanta Ano de la Konsilantaro pri Sekureco. Ĝi
rajtos
ankaŭ starigi koncentrejoj por malliberuloj sen juĝisto nek advokato,
kaj tio
ie ajn en sia teritorio, ne nur, kiel okazas nun, en Guantanamo.
Avantaĝoj al kuba
« demokratio » eston multaj. Ili estos bonvenitaj
en la batalo
kontraŭ terorismo, kio inplicas inter aliaj privileioj, tiu ke ĝiaj
firmaoj
povos gajni profitdonajn kontraktojn cele rekonstrui la
« malbonajn »
landojn, kiujn ĝiaj bomboj estos antaŭe malkonstruitaj.
Pluse Kubo ne plu havos
malbonajn rilatojn kun la aliaj « demokrataj »
landoj ; ĝi
refondos diplomatajn rilatojn kun la registaro de El Salvador, de la
sama
partio, kiu aranĝis la Skadronoj de Morto kaj
kun Nikaragvo, kiu sukcesis ĉesigi la alfabetigan planon ke Sandinismo
estis
ekiginta. « Demokrata » kuba prezidanto povos
post emeritiĝo komforte
retiriĝi tiel, kiel siaj „demokrataj“ kunuloj Pinochet en propra lando,
Mobutu
en francio aŭ Marcos en Usono.
Krome kaj krone ĝi ne
plu havos
problemojn kun Eŭropunia « demokratio », en kies
balotoj 30% de la
civitanoj partoprenas.
Se Kubo elektas
« reĝimon
de libereco », ĝi rajtos malpermesi al la civitanoj viziti
siajn familioj,
se tiuj vivas en lando socialisma. Se la kubanoj estus
« demokratiaj » kaj egalaj antaŭ leĝo, ili ĝuus
la malpermeson sendi
ŝinkon aŭ sapon al siaj fratoj aŭ filoj, se tiuj anas an la komunista
partio
tiel, kial ĝuas jam la kubanoj sub « demokratio »
en Miami.
La ununura afero, kiun
ne
kompreneblas , estas ke antaŭ tiom da avantaĝoj la kubanoj obstinas ne
deziri
esti « demokrataj ».
Kolektitaj far
Pierre-Alain
Vandewalle
« Saluton
al la amikoj de Latinida Ameriko, kiuj estas en Eŭropo kaj al ĉiuj personoj, kiuj iam aŭdis pri Venezuelo.
Mi
estas dommastrino kun malmulte da enspezoj, ĉar al homoj kiel mi, la intaj
registaroj ĉiam forlprenis la rajton je laboro, je
edukado kaj je sano.
Ekzemple,
de multaj jaroj agrikulturistoj ne povas kulturi grundon siajn.
Mi
estas indio-devena, popolo kiu estis humiligata, buĉata, seksperportata,
turmentata, kaj hodiaŭ ili (la opozicio al Chavez) volas rei la
samon.
La
nuna registaro redonis al ni rajton esprimi nian opinion, labori,
partopreni,
nin organizi kaj partigi.
Antaŭe ni la plej humilklasaj ne
povis, eĉ se ni tion volis, alproksimiĝi la pordoj de l’teatro
Teresa Carreño, ĉar ni tie ne estis bonvenaj. Kaj ĉiukaze, ni neniam povis
esprimi nian opinion. Dum multaj jaroj ni, la indianoj, viroj kaj
virinoj, ne
havis rajton je io ajn, ni vivadis en timo, kaŝitaj en la kamparoj.
Hodiaŭ la Prezidento de nia
Bolivara Republika de Venezuelo redonas al ni niajn rajtojn, skribitaj
en tiu
konstitucio unuafoje, kalkulas je ni.
Hodiaŭ ili deziras elpreni el ni
tiu prezidenton balotelektita de la popolo. La opozicio diras, ke ĝi konsistigas la plimulton.
Sed do kie ja estas la kamparanoj, la nigruloj, la mestizoj kaj la
indianoj ? Aŭ ili ne ekzistas (ni ne ekzistas) aŭ ili nin ne kalkulas. Tamen
ni estas homaj estuloj tiel, kiel ili, pensas ni, suferas ni, ploras
ni, ridas
ni, suferas ni el la malsameco. La opozicio ne gravigas nin ĉar ni ne havas la potencon,
kiun havas tiujn ĝeneraloj, kapitanoj, koloneloj, FEDECAMARAS (
venezuela organizo de la majstraro ; n d l t) kaj komercaj televidoj kiel RCTV, Venevision,
Televen kaj Globovision
Je
la nomo de ĉiuj la indiĝenoj kaj kampkulturistoj, mi petas al vi,
bonvolu,
publikigu mian atestadon, en Latinida Ameriko kaj en la ceteran mondon.
Mia
nomo estas Irma Ĉazoy. Mi naskiĝis en Aragŭa, Venezuelo.
Sinjoroj
la sekvantuloj de la opozicio, mi diras
sekvantulojn de la opozicio, ĉar la veraj oponantoj al tiu granda
ŝanĝado , kiun travivas nia lando,
estas la grandaj
potencoj personigitaj per tiuj personoj, kiuj estris nian landon dum
pli ol 50
jaroj, kaj kiuj nun nomigas CTV, FEDECAMARAS, Demokrata Kunordigado,
kaj preskaŭ ĉiuj la komercaj amaskomunikiloj (se
ne ĉiuj). Kiam
ni diras, ke la nafton
posedas la plena
venezuelanaro, tio estas ĉar pere de la mono, kiun ĝi lukrigas, povas nia registaro
pagi, aŭ provi pagi, la ŝuldon de la intaj registaroj. Sed tiuj opoziciuloj volas
ke ni ne repagu, ĉar tio plifortikigus la nunan nian
registaron. Gesinjoroj, se ni plu
iros kun la tradicaj registaroj, maskitaj en ŝajno de demokratoj, ni
alvenos ĝis la stato, ke edukado kaj san, (kiuj estas
neforpreneblaj rajtoj de
ciu homo) iĝos privatigitaj, kio signifas, ke ne plu
ekzistos publikaj kuracaj
centroj, nek gimnazioj, nek universitatoj PUBLIKAJ (al ĈIUJ ALIREBLAJ), inter aliaj.
Neeblas, ke oni forprenus de ni niajn riĉaĵojn tiel, kiel la
nafto; kaj ili ja volas ĝin forpreni, kaj plej serioza afero estas, ke
ili
estis tuj vendontaj ĝin al transnaciaj firmaoj, donante akciojn al
la
estruloj de PDVSA (la nacia entrepreno pri nafto) kaj al la mandatitoj
de tiu
opozicio (la oligarĥuloj, kiuj de ĉiam estris tiun landon).
Sinjoroj
la aprobantoj de la opozicio, kiu vekiĝas, ne lasu vin kunpreniĝi en la morteman ludon de
tiu opozicio. Por la estonteco de nia lando, kiun konsistigas niajn
infanoj. La
nunaj opoziciuloj, tute ne zorgas ĉu vi mortos, sekurigite ke
ili povu posedi, profiti el siaj interesoj. La nuna opozicio estas
malesperiĝanta, ĉar gi estas perdanta siajn
privilegiojn, kaj ĝi konsciiĝas, ke Prezidento estas
posteno, kiun ili ne povas gajni.
Esperantigis
R.Platteau jan 2003
Unu
fojon tio okazis dum tempoj foririntaj :
En
la graflando Rozelando vivadis loĝantaro diligentema. Prospero kaj
kunvivemo
tie regis.
Nokolao,
kvina filo de iu farmisto ĵus atingis plenkreskiĝon. Li iris al sia
patro kaj
diris : « Patro, la farmbieno ne bezonas kvinan paron
da brakoj pro
prosperi plu. Nu aŭdiĝas multaj loĝantoj de la graflando bedaŭrantaj la
mankon
je festvestoj; Tial mi dezirus establiĝi kiel teksisto».
« Jen
bona ideo », respondis la patro. « Mi povas doni
al vi la malgrandan
garbejon, ke vi tie instaliu vian laborejon. Sed, kiel vi scias, mi ne
havas
tro da mono por niaj aĉetadoj en foiroj. Kaj
dume vi
bezonos sufiĉe da. Iru do viziti,
je mia
nomo, al la Ĉefa Montenanto de la graflando, sinjoro Oro ».
Tiel
dirite tiel farite. Nikolao tre mirigatis, dum la interparolo, vidi la
Ĉefan
Montenanton tiom komprenema kaj aferoj tiom facilaj. « Vi
bezonas 250 eskudojn ? Vi
ekhavos ilin.
Alportu
tiun bileton al
la kasisto. Li donos ilin al vi tuj. Bonan
kuraĝon,
Nikolao ! »
Nikolao
dankegis; sed en la koridoro li eksentis dubon:
„Li ne difinis al mi repagdaton, nek interezokvanton“, li do reiris
frapi
enirpeton al la pordo, por demandi pri la kondiĉoj de tiu prunto.
„Ni
ne pruntedonas al vi tiujn eskudojn, ni donas ilin al vi. Ekvilibro de
la mona
cirkulado estas nun efektivigita en nia graflando. Do bezonatos iom pli
da
elspezpovo al nia regatoj, por aĉeti vian belajn vestaĵojn. La mono,
kiun ni
donas al vi por aĉeti vian lignopecojn, viajn lanaĵojn, viajn
tinkturojn, sed
ankaŭ por ke vi povu krei familion, iros en iliaj poŝoj pere de viaj
aĉetoj. Vi
utilos al la socia kolektivo kaj la ekvilibro plu ekzistos.
Tio
simplas ! Iru do ! Kaj benu vin Dio ! »
Admonkonkludo
de tiu fablo :
-
1) La mona maso devas konstante esti kunligita je evoluoj de progreso
teknika
kaj de la loĝantaro de la nacio. Se plinombriĝas la loĝantaro, aŭ se
kreskas la
faradoj, ankaŭ la cirkulanta monmaso kresku, tio ne estas inflacio.
Ekzemple
por povi labori devas la virinoj helpigi sin en la domo ; tiel
kreitas du
laborpostenoj, kio pliigas la Brutan
Nacian Produkton, kaj bezonigas
monkreadon.
-
2) Mono estas socikolektiva posedaĵo. Ĝin emisias ties mandatiito. Ĝi
kostas
nenion pli ol la prezo de la papero kaj la salajroj por ĝin fabriki.
Sed Hodiaŭepoke
ĉar ŝtato abdikis sian regan potencon elfari monon, la necesigita
pliiĝo de la
monmaso faratas en formo de buĝeta deficito. Tiu financatas pere de
pruntado,
kaj kostas multekostegajn interezojn.
La mono kreita, kreitas en formo de ŝuldoj, ĝi iĝintas posedaĵo de la
bankoj,
ne plu de la socia kolektivo. T. e. : la popolo perdintas sian
suverenecon. Ĝi estis forprenita de tiuj, kiujn ĝi estis balotinta kiel
reprezentantojn.
-
3) Kio okazintus pri Nikolao, se la monon, antataŭ prudente doni, oni
estus
pruntedoninta, kaj cetere pli kontraŭ interezo ? Per elspezi la
250
pruntedonitajn eskudojn, li ja kreskigintus la monan mason de la
kolektivo. Sed
per repagi ilin, tio estas senigi sin je ili, li tiufoje estus
malkreskiginta
la monmason, kiu estus reveninta al sia komenca nivelo. Krome per pagi
interezojn ( kiuj povus esti samvaloraj, nome 250 eskudoj, se lia
prunto estus
je 8% en 20 jaroj aŭ 11% en 15 jaroj), tiam li estus malkreskigita la
monmason.
Fine lia nova agado, anstataŭ pliriĉigi la kolektivon, estus ĝin
malriĉigita. Ja
tiel aferoj
okazas hodiaŭepoke! ... Des
pli vi laboras, ju pli vi malriĉiĝas.
A-J Holbecq
Esperantigis R.
Platteau
En 1960 en Eŭropo ne
plus ekzistis almozuloj,
elĵetuloj nek senhejmuloj .... nun novliberalismo reaperigis kaj
multobligas
ilin ade.
Eltiraĵo el la libro « La ekonomia
teruro » far Vivianne Forrester
- 1996 – kies eksploda famigo igis ĝin tradukita al 22 lingvoj.
“Veras, ke se ni akceptas la ekziston kaj ties pejzaĝojn tiaj, kiaj ili prezentiĝas, aŭ oni al ni ilin prezentas, se ni aliĝas al la konsilitaj, por ne diri aŭtoritataj, vidpunktoj, al la aŭspiciitaj tendencoj, se ni estimas, ke estu ĉiam pli favoritaj la favoritojn, kaj flankenŝovitaj la aliajn, se ni glate glitas, laŭ la aranĝita ordo laŭlonge de la irejo difinita, se ni eĉ entute aprobas tion, kion ni estas severe admonitaj lasi fari, ni perceptos nur la harmonion tiel elfaritan…..
Ni estos forŝteliĝe evititaj ioman ajn demandadon pri la aliaj…. Ni estos obeintaj je l’malpermeseco, kiu fordeflankas nin de la stagnaj mizeregoj, samtempaj je niaj vivoj….
Juna, esti energio dekomence, kaj senĉese,
kontinue,
malestimata, kastrita; aŭ maljuna laceco, kiu ektrovas neniun
repoz-ejon kaj,
memevidente, neniom da komforteco, nek ian ajn rigardon. Angorego,
senkonsileco
de tiuj « elĵetuloj », de tiuj estontaj iĝi tiaj,
kaj pri kiuj oni
forgesas, oni rapide forgesos, ke ili estas, ĉiu, malespere enskribita
en unu
nomo, ĉiu en unu konscienco, se ne ĉiam en ia loĝejo
« fiksa ». Ĉiu
predo de tiu korpo nutrenda, ŝirmenda, kuracenda, estigenda, kaj kiu
sufere
balastigas. Tie ili estas kune kun sia aĝo, siaj manartikoj, siaj
vejnoj, la
malsimpla fajneco de sia nerv-sistemo, sia seks-organo, sia stomako. Sia tempo difektigita. Sia naskiĝo, kiu
iam okazis, kaj estis al ĉiu La komenco de l’Mondo, la arbarrandlumo je
la
daŭro, kiu kondukis ilin tien.
..... Rigardoj
pli neelteneblaj kiam, kiel po foje okazas, ia atendo tie plu vivas. Ofte
ne estas pli kruela angoro ol espero. Pli kruela tremo. Kaj nenio estas
pli
terura ol la fino de si okazinta longe antaŭ morto, kaj kuntrenonta dum
la
vivo. Tiuj paŝoj defalintaj. Tiu
malĉeesto ekde nun je vojo, kaj kiu travojendas.
.....Unu el tiuj,
kiujn oni ne „rigardas“ nek agnoskas, kiuj ne rajtas je la karno de
vortoj sed
je mallongigaj literaroj, tiuj fantomoj de vortoj : SDF (=
senhejmuloj
N.dT.), RMI-uloj (= kiuj ricevas Minimuman Renton de
Insertado N.dT.),
aŭ fojfoje ... nenio. Danĝero altiĝas ĉe sennomeco. Tiuj komencliteroj
oficialigas elĵeton al sensignifeco, ili konsekvencas la fortranĉon de
l’estinteco, la forkonfiskon ĉian biografion, etigita al kelkaj
majuskloj, kiuj
eblas komparati al la signoj, kiuj stampas la brutojn en gregoj.
Komencliteroj,
kiuj emas banaligi la nekonsenteblan, ordigante ĝin en konvenaj
kategorioj, sub
mutaj literoj, kiuj maldiras la neelteneblan kaj senbalastigas nin el
la
skandalo per sankciante ĝin.“
Preteratentitaj vizaĝoj de
milito
« Vi
preterpase rimarkos, ka la leĝofaranto kondamnas uzon de fizika
perforto sed, ke neniu jam kondamnis uzon de mono kiel trudrimedo. Dum
la
draŝadoj ebligitaj per potenco de mono estas ege pli dolorigaj ol
uperkuto sub
la mentonon. » (Algarath)
« La
.oligaĥkuloj kaj iliaj
trabantoj, pelitaj de potencavido, monavido, kaj
ordonekzalteco senlimaj, gardas per faŭko kaj ungo sian privatigon de
la
mondo. » (Jean Ziegler, speciala raportisto ĉe Unuiĝintaj
Nacioj pri rajto
je nutrado)
En
skalo de la malplejaj
penoj, la ago eligi bondeziron lokiĝas tuj post la
ago spiri. Bondeziri, ke la milito ne okazu (temas pri
la milito al Irako, teksto publikigita en januaro 2003) tio estas implicigi, ke
ni nun
vivas en stato de paco. Nu tiu timata milito, tiu per bombaviadiloj,
rakedoj
kaj aliaj tankoj, estas ne pli ol la perarmila paroksismigo de tre
reala kaj
ĉiemerganta milito, tiu, kiun la riĉuloj direktas ĉiutage kontraŭ la
malriĉuloj
de la planedo, t. e. kontraŭ plejparto de la homa gento.
Mi ĉi
tie vole lasas
ekster mia temo ĉiujn la perarmilajn konfliktojn, kiuj
estas okupomilitoj kaj, kiuj de Palestino ĝis Kolombio pasante tra
certaj
afrikaj landoj sin vestis danke al lingva artifikado per pudoraj kaj
falsaj
nomoj tiel, kiel «batalo kontraŭ terorismo ». Mi volas
fokusumi je la
kolektivaj murdoj, kiujn sistemo eligas pro sia nura konsekvenceco kaj,
kiuj
estas faktece rezultado de milit-agoj.
Temas
pri milit-ago tiam,
kiam aĝiotistoj sinkigas valuton kaj rezultigas
ĉe la la plej malprosperaj malriĉiĝon, kiu transigas ilin en malsanon
kaj
morton. Temas pri milit-ago tiam, kiam la Internacia Mon-Fonduso kaj la
Mond-Banko altrudas al la malriĉaj landoj inferajn kaj mortigivajn
investado-kondiĉojn, laŭmaniere de la
« baptopatroj » mafiaj farantaj
proponojn nerifuzeblajn. Temas pri milit-ago tiam, kiam la subaĉetitaj
elituloj
de la malriĉaj landoj, transiga rimeno de tiuj en la riĉaj landoj,
malriĝigas
siajn sampopolanojn eligante el sian patrujon la komunajn profitojn,
cele meti
tiujn ekster atingpovo de la popoloj en la impost-paradizojn.
Sed
tie ne ĉesas la ĉeno
militeca. Ĝin ekstremaĵo de logiko oni iru. Temas
pri milit-ago, kiam la burĝa leĝeco de niaj riĉaj landoj permesas al
bankoj
teni filiojn en tiuj impost-paradizoj mem. Ĉar tiuj ebligas al ĉiaj
mortigil-negocistoj, mafiaj kaj aliaj, fari sian ŝakro ene de sekreto
plej
malnobla. Temas pri milit-ago kaj kuŝas sango sur la kontraktoj, kiam
certaj
inter niaj samlandanoj iras kaj kuŝas siajn riĉegaĵoj en sama lito,
kiel la
krimeguloj, en la komforto de tiuj mem impost-paradizoj.
La
vortojn milito kaj
paco oni redifinu konsiderinte de la hodiaŭa realo.
Dume de la agresmilito usona en Vjetnamio, bombaviadilaj pilotoj
mortigis aŭ
bruligis per napalmo, de super en la aero, dekmiloj da personoj, ne
vidante iam
iun ajn kadavron. Oni estis mortigadanta je distanco, ne malpuriganta
siajn
manojn. Tielmaniere temas pri certaj ekzekutistoj de l’kapitalo, kiuj
presas
klavojn de komputilaj klavaroj cele faligi la prezon de krudaj
materialoj,
mergante en la malsaton (la maleston ?) plenajn logantarojn.
Kaj
kion diri pri tiuj
juristoj, kiuj argumentaĉas pri avantaĝoj de la
rajto je intelekta posedorajto, kiam temas iafoje pri gardi sub patento
kuracilojn, kiujn la sanktsankta merkato-leĝo igas malhaveblaj je
milionoj da
homaj estaĵoj. Oni invokas la posedorajton, dum fakte temas pri
mortigrajton.
Ĉar ne ni forgesu : lasi morti estas mortigi.
Temas
pri milit-ago kiam
la riĉuloj de la planedo akumulas sen malsatofino
sensencajn monsumojn kies amplekso tiomas, ke eĉ la vorto
« riĉego »
perdas ĉian signifon. Temas pri milit-ago, ĉar tiu maldeca riĉaĵo, kiu
estas
“privata” nur per nomo, ofte ne submetatas je impostoj aŭ akcizoj
simple, ĉar
ĝi fariĝas kaj moviĝas en nebulozo de la super regnaj financaj
spekulacioj. Ĉu
necesas rememorigi, ke tiu nedispartigo pri la riĉaĵoj grandparte
kialas pri la
100 000 ĉiutagaj mortoj, kiuj la Organizo pri Nutrado kaj Agrikulturo
(angle
FAO) denuncas en sia lasta raporto pri malsato en la mondo. Ankaŭ temas
pri
milit-ago, kiam oni postulas rapagon de ŝuldo al loĝantaro, kiun ni
elsangis
per pago de interezoj sumiĝantaj pli alte ol la pruntita kapitalo, kaj
el kiuj
rezultiĝas parte nian riĉecon.
Ĉe
ĉiuj tiuj milit-agoj
ekzistas aganta kunkulpeco de certaj lakeaj
intelektuloj, komisiitaj pri pravigi tiun ordon, kiun ili kvalifias
natura.
Tiuj ideologiistoj, primerkataj fundamentistoj, alvokas al la raciismo
cele
subteni la logikon de tiu ordo, dum la realo malkaŝas ties ruiniga
malklerecon.
Ĉiu
vereca paciismulo ne
prave povas limigi sin al lukto kontraŭ tiu pli
malkaŝa kaj kruda militiro forgesante la alian, tiun, kiu mortigas
homojn po
milionoj ĉiutage, tiun, kiun la riĉuloj en nia planedo faras kontraŭ la
malriĉuloj.
http://www.republique.ch/journal/jan-mars03/guerre/index.html
alesperantigis
Roland PLATTEAU 28/6-23/8/2003
Plenumanta
Sekretario de la
kvin
federacioj de kamparanoj en malsupraj terenoj de Bolivio
(kaj
sukcesonta duan lokon
en la porpresidenta baloto de Bolivio dum Julio 2002)
eldirita
antaŭ la speciala kunsido pridroga de la Asembleo de Unuiĝintaj
Nacioj
en New-York
8-10-an de junio 1998
Sinjoro
Prezidento de tiu
speciala Asembleo de Unuiĝintaj Nacioj,
delegitoj.
Mi pensas, ke tio ne
estos la
lasta internacia konferenco pri la drogoj. Tamen mi volas esprimi mian
dankon
pro la okazo alparoli al vi, humile kaj sincere, sed ankaŭ firme kaj
klare,
kiel kamparano inter ĉiuj tiuj kamparanoj, kiuj kultivas la
« Coca »
folioj en Bolivio, Peruo kaj Kolombio.
En la Anda mondo kultivi
la folio
de « coca » neniam estis krimo, pli bone
privilegio. La klimato igas
la kultivo malfacila sed egale rekompensema, ĉar
« coca » havas
multajn kultivajn avantaĝojn kaj uzojn positivajn al la consumantoj.
Kiel vi
scias « coca » estas daŭra arbedo, kiu kapablas
prosperi eĉ en plej
sendankaj grundoj, havas malpli da ĉirkauŭumaj kromefikojn ol aliaj
kreskaĵoj,
estas rezistema kontraŭ malsanoj kaj plagoj, kaj la folio estas pli
facile
stokebla kaj transportebla ol iu ajn alia terkultiva produktaĵo. Kaj vi
ankauŭ
sciu, ke la tradicia kuracarto And-a estas utiliginta
« coca-n » dum
jarcentoj por mildigi gastrajn problemojn, ĉesigi sangelverŝojn, fermi
vundojn,
kaj malakrigi doloron. Per « coca » laboristoj
maksimumigas
l’utiligon de iliaj energioj, kaj vojaĝantoj kontraŭas la problemojn
ligitaj
kun granda altoniveloj. La andaj familioj esprimas korinklinon kaj
solidarecon
al « coca ». kiel produkti tiom profitdonan
planton povus ne esti ja
inda agado ?
Sed kulturaj antaŭjuĝoj
ĉiam
kontraŭbaris la vojon al tion kompreni. Dekomence de nia kolonia
historio tiuj,
kiuj kondamnis la indianojn kiel sovaĝojn kaj sensciulojn, kondamnis
« coca-n » kune kun kulturoj al siaj malsamaj.
Nia muziko ne estis
muziko, ĝi estis folkloro, nia lingvo nur dialekto, nia religio
idolkulto, nia
« coca » malvirtaĵo. Kaj ili provis altrudi ilian
muzikon, ilian
lingvon, ilian religion, ilian mavirtojn.
Temppasinte alformiĝis la
antaŭjuĝoj al « studoj », kiuj estis la
fundamento por la nejusta
Interkonsento en 1961, kiu proponis ekstermi la kultivadon kaj elradiki
la
konsumadon de « coca » Kaj nuntempe la misuzo de
« coca »
alligis plian riproĉon al la folio : tio esti la materialo al
malleĝa
stimulilo.
Kiam ulo falpuŝiĝas kun
ŝtonon,
kaj tiam kulpigas la ŝtonon, ni pridiras tiun personon nematura, iu ,
kiu
forkuras el siaj responsoj. Kion povas ni do diri pri l’ŝtatoj kaj
socioj, kiuj
kulpigas la drogojn pri l’sociaj problemoj ?
La kontraŭdroga milito
Kaj same kiel tiu, kiu
kulpigas la
ŝtonojn pri sia duonfaliĝo, neniam paŝos trankvile, senĉese rigardanta
l’ŝtonojn kiel minacon, neniam kapablos ni solvigi sociajn problemojn
niajn, se
ni kulpigas la drogojn pri ili.
Hodiaŭ pli da rimedaĵoj,
pli da
policanoj, pli da juĵistoj, prokuroroj kaj malliberejoj estas dediĉitaj
al tiu
problemo ol en iu ajn epoko el la tuta homara historio. Hodiaŭ pli da
homoj ol
iam ajn kuŝas en karcero, kulpigitaj pri produkti, ŝakri aŭ vendi
drogojn. Do,
pli da familioj ol iam ajn suferas forlasiĝon kaj malfacilaĵojn pro
juĝa kaj
leĝaplikiga sistemo, kiu kreskas kaj kreskas plu, sed kiu ne solvas la
problemojn.
Hodiaŭ produktado, uzo kaj konsumado pri pli kaj pli da substancoj
estas
malpermizitaj aŭ reguligitaj. Tamen en la hodiaŭa mondo pli kaj pli
estas da
produktantoj kaj konsumantoj pri drogoj ol en iu ajn epoko de
historio ;
Mi ne estas kontenta. La
kamparanoj
ne estas kontentaj. Neniu devus esti feliĉa kiam la rimedoj de l’Homaro
estas
malŝparitaj tiele.
Tiu situacio ekigas
suspektanta.
Kiam malsukceso estas tiel plena kaj konstanta, tio sugestas nur unu
aferon : tio estas intenca. Ĝi sugestas, ke neniu havas intereson
pri
solvi la efektivajn subsidantajn problemojn, ke tio estas hipokrita
milito, kiu
cele forkondukas kaj deflankiĝas atenton de l’homoj.
Ni demandu al ni :
ĉu volas
ni obstini en tiu fiasko ?
Ĝustaj respondoj al la
malĝustaj
demandoj
Kiel trakti la drogan
problemon
estis, kaj estos priparolata ĉi tie. Multaj unuelaj respondoj estos ja
bonaj,
kaj sinceraj. Sed la politikoj plu estos
malbonaj se ni plu provizas respondojn al la malbonaj demandoj.
La milito kontraŭ drogo
gviditis
per maltaŭgaj priokupoj kiel : kiu estas la pli ege konsumita
drogo ?
kiom da tiu estas konsumita ? kiel kaj kie ĝi estas ŝakrata ?
Tiuj
demandoj igis nin fiaski, ĉar ili malhelpis nin demandi pli gravajn
demandojn,
la demandoj, kiun kondukus nin al l’fundamento de la afero, ĉar nin ili
trudas
rigardi al ni mem. Nenia drog-politiko iam estos trafa tiomlonge, ke
jenaj
demandoj plu estos senrespondaj : kial estas drogoj
konsumitaj ? kial
homoj konsumas iun drogon kaj ne aliajn ? kaj plej grave, kial
estas
homoj, kiuj bezonas drogojn ?
Liveri respondon ne
facilos. La
usonanoj estu priklarigontaj la senesperecon en la nigrulaj kaj
hispaneskaj
kvartaloj, la malplenecon en la vivo de la eminentularo, la adorado al
kemiaĵoj meze de la averaĝaj klasoj Kaj
ni bolivianoj, peruanoj, kaj Kolombianoj estu klarigontaj la
malricĉecon de
plejuloj, la mankon pri rimedoj je tiuj el ni, kiuj volas plibone vivi,
la
ambiciecon de tiuj, kiuj imitadas la riĉajn kaj famajn. Malfacilos
respondi
tiujn demandojn, sed farinte povos ni pritrakti al tiujn problemojn. La
milito
kontraŭ drogoj estos aliigita en tion, kion ĝi estu :lukto por
homecigi
vivon mem.
Ne ni estas
la problemo,
ne volas ni esti la viktimoj
La politikoj pridrogaj,
kvankam
ili nekapablas solvi la subsidantajn problemojn, influas gravflanke al
niajn
vivojn. Al ni ĉiuj malutilas, kiam rimedoj estas fordirektitaj, aŭ
leĝoj estas
aligitaj por redudkti niajn rajtojn. Sed indianoj kaj kamparanoj en
Latina
Ameriko ja pli suferas. Nia “coca” kultivado estas deklarita malleĝa,
ni estas
rigardataj kaj traktataj kiel deliktulojn, ni estas persekutataj kaj
mistraktataj senĉese.
Ili diras, ke ili uzas
« la
karoton kaj la bastonon » al ni. Ili reduktigas la prezojn
de
« coca », kaj ili atendas, ke la malriĉigitaj
kamparanoj risku
kultivadon pri novaj produktoj, kiuj ne estas adaptitaj al la kondiĉoj,
kaj pri
kiuj ne ekzistas merkatoj. La registaroj uzadas malriĉecon kiel
bataliion en la
milito kontraŭ drogoj. Ĉu justa ?
Ĉu morale
ĝusta? Reduktado la prezojn de « coca », krome,
ne nur suferigas la kamparanojn,
sed helpas al la aĉetontoj, ambaŭ la leĝaj kaj la malleĝaj. Tiuj ĉi
profitas el
la « karoto ».
Kaj kio pri la
« bastono » ? Tiun ĉi nuran jaron en Bolivio
militistoj kaŭzis
morton de 12 homoj dum siajn streboj al trude elradiki kultivon de
« coca ».
Tiu morto-kvoto estas multoble pli granda ol la morto-kvoto rezultanta
de
trouzo je kokaino en Usono. Esploro montras, ke en 100 000
kokain-uzantoj, po 4
mortas pro trouzo aŭ toksiĝo. Surbaze de tio, kion ni travivis tiun
nuran
jaron, la milito kontraŭ drogoj rezultas po 12 mortoj inter ĉiuj 15 000
kamparanoj (aŭ en 100 000 po 80). La kuracilo pli malbonas ol la
malsano. La
registaroj sentas sin devigitaj, kaj estas sub insistado pliigi la
dozon. Kaj
ĉiam malpli kaj malpli da ebleco al dialogi aŭ al serĉi alternativajn
solvojn
Ni la
kamparanoj mobilizis nin por defendi niajn vivtenojn, kaj ni serĉis
interkonsenton pri politikoj, antaŭmetante kompromisontaj proponojn por
intertrakti. Ni petis al helpo por industriigi
« coca-n » cele eviti
ĝian malleĝan uzon. Ni petis merkatojn por
niaj rikoltaĵoj aliaj. La
registaro nin forĵetas argumentanta , ke ĝia politiko devas laŭiĝi laŭ
la
internaciajn sindevontigoj. Tio signifas, ke Kunvenoj kiaj tiu-ĉi, kiuj
formulas kaj aŭtoritatas Interonsentojn kaj internaciaj Traktatoj ,
kunkulpas
kaj kunrespondecas pri la subpremado. Kiu ja ĉi-tie pretas respondeci
pri la
mortoj de miaj fratoj kaj fratinoj ? Ja pri la suferigaj fiaskoj
en tiu
milito hipocrita, kaj pri la profitegoj kiuj el tiu akiriĝas al unu
malplimulto ?
Estas mi kamparano,
sudamerikana
indiano, el la Aymaraa-gupo, heredinto je miljara kulturo, kaj egale je
multcentjara suppremo. Estas mi civitano de malgranda malriĉa lando,
kaj
partoprenanto de tuttera mondo. Tio estas la kaŭzo, ke mi sentas,ke mi
rajtas peti
el vi esti honestaj ĉe viaj pripensoj, kaj singardemaj ĉe viaj
decidiĝoj. Ne
kulpigu la ŝtonojn pri viaj mispaŝoj kaj elpensu rimedojn pri
l’problemoj de
homoj, la problemoj el marĝenuleco, kiuj igas unujn misuzi drogojn kaj
aliajn
sin vivteni per kultivado la materialojn al ili.
Retmesaĝo sendita en iu
babilforumo
de iu Bernard Coadou, la 14/8/1998
Saluton,
Kiel multaj, mi estis profunde ŝokata pro la hontindeco de National-hebdo. Sed pli bone ol elversiĝi pri la naŭzo kiun, tio rezultas al mi, volus mi memorigi fakton : kiel ĉia politika movado faŝismo havas komenco kaj fino. La finon ĉiu konas :tio estas la eksterm-koncentrejoj. La komenco, la ek-komenco, la malpli ekstrema speco de faŝismo estas iel ene de ĉiu el ni : tio estas opinii, ke unu grupo malsama je la sia estas malpli bona ol la sia. (Mi emfazas, ke la aserto ne estas nuancigita). Ekzemple, oni povas rigardi la deliktulojn kiel krimulojn (kiel ĉiuj faŝismuloj faras), aŭ pli subtile rigardi la anojn de sekto kiel danĝerajn frenezulojn (tio estas afero de pli da homoj ol nure la faŝismuloj).
Kontraŭ tiu malbono do, kiu nin ĉiujn infektas, oni luktu : oni forkondamnu ĉiujn trorapidajn prijuĝojn, kaj ĉiam pripensu defore la aferojn antaŭ ol taksi iun grupon, inkluzive la plej malbonajn (faŝistoj aŭ pedofiluloj ekzemple), por ne riski iam fali en deliraĵojn hitlerecajn. Ni ne forgesu, ke laŭ iuj buĉadi la faŝistojn aŭ la pedofilulojn estas inda afero, same ni ne forgesu, ke al Hitlero buĉado de la judoj estis inda afero.
Mortu
la
trorapidaj juĝoj, rektaj alirejoj al ĉiaj faŝismoj !
poemo de Mordechai VANUNU
Mi estas la dungito, la teĥnikisto, meĥanikisto, ŝoforo.
Ili diras : tion faru, kaj nun tion, ne rigardu dekstre, nek maldekstre,
Nepre
ne legu tion, kion skribitas. Ne rigardu la tuton
De
la maŝino. Vi
Respondecas pri nur
tiu-ĉi
bolto. Nur tiu-ĉi kaŭĉuka stampilo....
Jen ĉio, kio rilatas al
vi. Ne zorgu
Pri
tio, kio okazas super vi.
Ne
provu pensi por ni. Ek ! ŝoforu !
Pluiru.
Antaŭen, antaŭen.
Tion
pensis la plenkapuloj, la inteligentuloj, la
futurologoj.
Ne
estas por timi. Ne maltrankviliĝu.
Ĉio
iras glate.
Nia
eta dungito estas diligenta laboristo.
Li
estas
Simpla
meĥanikisto.
Tio
estas sengrava viro.
Oreloj
de la sengravaj homoj ne aŭdas, iliaj okuloj
Ne
vidas.
Havas
ni cerboj, ili ne havas da.
Respondu
mi, diris al si, diris
La
malgrava viro,
La
viro kun proprepropra cerbo. Kiu
Respondecas ?
Kiu scias
Kien
veturas la vagonaro ?
Kie kuŝas ilia
cerbo ?
Ankaŭ mi havas cerbon.
Kial
mi vidas la tuton de la maŝino ?
Kial
mi vidas la abismon,
Ĉu
estas ŝoforo sur tiu vagonaro ?
La
dungito-ŝoforo-teĥnikisto-meĥanikisto
Levis
la okulojn.
Li
malantaŭenpaŝis, kaj vidis - kia monstro !….
Neeblas
kredi. Frotis al si la okulojn kaj – jes,
Ja ! Mi ne deliras;
Ja mi
vidas
Monstron.
Mi partoprenas la sistemon.
La oficialan dokumenton
mi
subskribis. Nur nun mi legas
ties ceteran tekston.
Tiu bolto estas peco en
bombo.
Tiu bolto estas
Mi!
Kial
tion
Mi
ne pli frue vidis, kaj kial eblas, ke
La
aliaj
Plu
enlokigas la boltojn ? Kiu alia scias ?
Kiu vidis ? Kiu aŭdis – La
imperiestro
Ja tute nudas.
Lin vidas mi. Kial mi?
Tio ne
estas afero konvena al mi.
Tio egas tro.
Stariĝu, kaj kriu. Stariĝu
kaj al popolo diru.
Vi
kapablas.
Mi,
la boltulo, la teĥnikulo, meĥanikisto –
Jes , vi.
Vi estas la sekreta
agento de la
popolo. Vi estas
La okuloj de la nacio.
Spion-agento, diru al ni
tion,
kion vidis vi. Diru al ni
Tion, kion la inicitaj,
la
intenligentaj, al ni
Kaŝis.
Sen vi estas nur la
abismo,
La
katastrofo.
Mi ne
havas elekton. Mi estas eta viro,
civitano,
unu el la popolo.
Sed mi faros
tion, kion
mi devas fari. Mi aŭdis voĉon de mia
konscienco
Kaj ne estas
loko kie mi
povus kaŝiĝi.
Mondo
malgrandas,
malgrandas kontraŭ Big Brother.
Mi deĵoras mian
komision. Mi plenumas mian devon. Ĝin forprenu el miaj manoj.
Venu,
vidu mem. Malpezigu mian ŝarĝegon. Haltigu la
vagonaron.
Elvagoniĝu !
La plejposta stacio : Nuklea
Katastrofo. La plejposta libro, la plejposta maŝino. Ne ne plu estas da.
Mordechai
VANUNU,
naskiĝinta en 1954 en juda familio en Maroko,. laboris inter 1976 kaj
1985 kiel
teknikisto en Israelo en la sekreta nuklea esplorejo Dimona. li
malkovriss , ke
Israelo elfaris atombombojn. Antaŭ la
publikigo de la Vananu-a artikolo en la londona SundayTimes, li estis
la 30-an
de septembro en 1986 far Misraela Sekreta Servo forrabita en Italio. La
israela
registaro neis dum 6 semajnoj, ke ili scias ion pri loko de Vananu, sed
tiam
Vananu sukcesis doni vivsignon al ĵurnalistoj, per vortoj markitaj sur
manplato
ŝtelmontrita al la gazetfotistoj. Li estisjuĝita pro spionado juĝita je
18-jara
mallibejo, el kio li plenigis 11 jarojn en solĉelo. Dum tiuj jaroj li
verkis
tiun poemon..
Esperantigis Roland
Platteau 28/4/2004
[Grava dekstra israela
taggazeto,
Maariv, publikigis tre longan artikolon (kvar paĝoj, formato A3)
atakantan min, sub titolo « Malamiko Ene ». La
aŭtoro, Ben Dror,
enketis pri mia persono, li kontrolis miajn deĵoratestojn, kolektis
citaĵojn,
kaj kvalifikis min « kontraŭsemida rasisto »
antaŭenpuŝiĝanta
« naŭzigan rasisman teorion ».]
Tiu
juna gazetisto forgesis ja nur unu aferon. Kio do Israel Ŝamir, tiu
malamiko
de l’popolo, proponas, ke oni faru je la judoj, kiujn li tiom malamas,
se oni
kredas Ben Dror? Kion li alvokas? Ilin likvidi? Genocidon? Malprivilegion? Kial estas
liaj artikoloj tradukitaj al
pluraj lingvoj, de la franca ĝis la turka kaj de la rusa ĝis la
hispana? Kial
li estas invitita por fari prelegojn en la plej laŭdataj universitatoj,
ekde la
kalifornia Standfordo ĝis la norvega Tronheimo, kaj tiu de Kuala Lumpur
en
Malajzio ? Por,
ke li alvoku al ekstermo ? La respondo al tiu demando ne estas
kaŝita je la vido de Ben Dror: ĝin li ja konas tre bone, ĉar
tio estas
skribita je ĉiu fojo, kiam mia nomo menciatas. Sed se li ĝin skribus, disfalus la
plena skafaldaĵo liaartikola.
Ekde jaroj mi
alvokas en
miaj verkaĵoj je la plena egaleco por ĉiuj la loĝantoj de Palestino, je
unu
Ŝtato, kaj je egalaj rajtoj por ĉiuj ties civitanoj, el kiun
balotrajto, estu
tiom bone por aŝkenaza judo el Ramat Aviv aŭ palestinano
el Nabluso, por maroka judo el Ofakimo aŭ
ruso el Hajfo. Mi admonas, ke oni frakasu ĉiujn la leĝojn, kiuj
starigas
diskriminon inter judo kaj nejudo, ĉefe la fia leĝo tielnomita de
« malĉeestaj posedantoj » (kiu ebligis
konfiskadon de la domoj kaj
kampoj de la palestinanoj). En la enirpaĝo de mia retejo www.israelshamir.net, estas
skribita
tutlitere : « kun Edward Said, Israel Ŝamir aprobas la
satrigon de
l’principo « Unu homo – unu voĉdono – Unu Ŝtato »
en nia karamata
Palestino (la tero de Israelo), plena kaj ne partigita, sen
« verda
linio » nek violkolora, nek sekurecmuro,. Ŝtato por ni ĉiuj,
indiĝenaj kaj
adoptitaj gefiloj de Palestino ; « Vi havos ununuran
leĝon »,
diras Biblio. Mi alvokas, ke estu vastigita la voĉdona rajto ekde la
venontaj
balotoj al la tuto de la loĝantoj de la
Gazaa strio kaj Cisjordanio, kaj ke estu enigitaj tiuj teritorioj en
ununuran
Ŝtaton.
Jenas la koro
de mia
instruado, la tuta cetero estas nuraj komentoj. Se tio, al kio mi
alvokas estas
« rasismo », tiam eterna milito konjekteble
nomiĝas « paco kaj
sekureco » ? kaj la terura Ŝabako (la sekreta israela
polico)
« Ministrejo de Amo » ? (http://eo.wikipedia.org/wiki/1984_%28romano%29) ? En la daŭro de jaroj, mi alvokas la
loĝantojn
de Siono je etendi la manon al niaj gefratoj, la gefiloj de Palestino,
kaj
vivadi kun ili en paco kaj frata amo tiel, kiel ni tiel vivas en mia
marborda
urbo Jafo. Ve, la direktoroj de la israelaj taggazetoj rifuzas
publikigi tiun
alvokon. Ili ofertas parolpodion al iu ajn rasisto. Ili utilas kiel
laŭtigilo
je iu ajn voko al forveturigi la palestinanojn kaj al “genta purigo”.
Sed miaj
alvokoj al egaleco ne povas tie esti esprimitaj.
Ne temas nur
pri persona
opinio mia : opiniesploro far la taggazeto Ha’arec elmontris, ke
30
centonoj el la loĝantoj de la lando favoras tiun solvon, ĉar ne estas
alia.
Estas neniom da ŝanco, ke ia palestina ŝtato povus esti kreata en
landlimoj
tiaj, ke tiuj certigus justecon. Se eblus tio, delonge
tio estus farita. Tiomlonge, ke ne ekzistos
egaleco por la palestinanoj, ne estos egaleco por la aliaj
gentkomunumoj, nek
la orientaj judoj, nek la rusoj. La balota frunto antaŭnelonge
konsistigita per
alianco inter rusoj kaj palestinanoj estas unua paŝo direkte la novan
realon : plurecan Palestinon por ĉiuj siaj gentkomunumoj.
Mi rifuzis
renkontiĝi kun
tiu juna gazetisto, ĉar mi preferas vortigi miajn opiniojn mem, sen
peranto.
Samtiale, mi ne intencas polemiki kun li pri liaj diversaj asertoj
malpravaj.
Tamen farendas rimarko : Ben Dror decidis, ke unu el la esprimoj,
kiujn mi
uzas, « juda paradigmo », estas
« kontraŭsemida ». Ni tamen
rimarku, ke li hebreigas ĝin per « erkei jahadut »,
kio
signifas « judaj valoroj », esprimo aperintaj en
la paroloj bone
konataj de Ami Ajalon, eksa ĉefo de sekreta polico, kiu estis
kritikinta la
israelan politkon tiufraze : « Nia konduto kontraŭdiras
je la erkei
jahadut ( la judaj voloroj
) », tiom bone ĝi aperis en la paroloj de aliaj israelaj
politikistoj,
ekde la komenco, ekde la Deklaro pri Sendependenco.
La debaton
estas anta en
Israelo, pri la demando ĉu nia konduto « kontraŭdiras la
judajn
volorojn » aŭ ne. La problemo kuŝas en tio, ke
« nia konduto »
malkongruas je la universalaj homaj valoroj. Kial tiom multe da judaj
pensistoj
– ekde la humanisma profesoro Jeshajahu Lejboviĉ ĝis naciista rabeno
Mejr Kahan
– tion montris, la judaj valoroj jes ja malsamas de la universalaj
homaj
valoroj, tiuj de la kristana civilizo ekzemple. La opinio de la
gazetisto de Maariv
Dror Jamini estas malfalse kontraŭsemida, pro tio, ke li forĵetas,
ŝajne, eĉ la
simplan ekziston de judaj valoroj kaj, ke li konsideras ke la judoj
estas
« popolo sen valoroj » …
Kaj nun, vi
lasu vian
glason, kaj bonvole respondu je la demando : kio afliktus vin
plej, se oni
dirus al vi :
Se
ni noĉas la trian aserton, tio signifas, ke vi havas problemon, kaj
tio,
kio pli seriozas, vi estas parto de l’problemo ; Longtempe tio
estis la
problemo pri Palestino, sed ekde komenco de la dua Intifadao, la
kontraŭpuŝiĝo
inter la denaskaj palestinanoj kaj la juda ŝtato estas parto de la Tria
Mondmilito. Ĉu en la tereno politika, arta, kultura, aŭ religia, kaj ne
nur pri
kiom temas la milito en Sankta Tero en Okcidentazio, sed ankaŭ rilate
la
kadukiĝon de l’kristanismo, la kreskiĝon de l’politika dekstro kaj
alveno de la
tutmondigo, ni alfrontas unu nuran kaj saman problemon. Povas la milito
en
Palestino halti hodiaŭ, sufiĉas, ke estu
garantiita malfalsa egaleco je ties loĝantoj judaj mal nejudaj. Kaj tiu solvo eĉ ne estas temo de
debato. La
aŭtoro ĝojiĝus, se li povus revui la
admirindajn efektivigaĵojn de la judoj, se tio povus emi ilin al preni
en siajn
brakojn siajn palestinajn najbarojn. Sed tio jam etis provita, kaj la
fiasko
estis grandega. Laŭ mia vidpunkto, la precipa malhelpo je la solvo
estas la
juda hubriso, kaj tial la ĉi-sekvaj artikoloj celas al
malkonstrui la
judecon, al subfosi ĉion, kio povus
esti uzata kiel pretekston je la delira orgojlo. Tio eble kaŭzos
ĉagrenon al
miaj gefratoj judaj, ebriigitaj de la prospero, kaj insiditaj de la
mantro
de l’judaj suferegoj. Sed nepras forsorĉigi la judan apartismon, por
reenigu la
judojn en la grandan rondon familian de l’nacioj. Hubrison
rigardadis la
malnovaj helenoj kia la plej malbona peko, kaj ĝi ĉiam kondukadis al
katastrofo. Rabeno Adin Ŝtejlac, nuntempa fakisto kaj eldonissto de
l’Talmudo,
priskribis kristanismon tiel : « simpligita judismo, kongruigita
al
la fiinfana menso de la nejuduloj ». Jen afero, kiu meritas
solidan
malvarman duŝadon, kaj ĝin nepo de rabeno, Karlo Markso, regale
provizas :
« Kristanismo estas la plejsublima esenco de la juda penso,
dum judismo
estas ŝlimmensa utiliga apliko de
kristanismo ». Mi preferas sekvi la instruon de Rabeno
Markso, pro tio, ke
ĝi liveras metodon por malkonstrui la judan ŝtaton kaj por enigi la
idojn de
l’judoj en novan patrujo, kaj ĉien ajn.
Temas
ankaŭ al mi pri amafero. Mi ’stas profunde enamiĝinta
je la Sankta Tero, je ties fadenaj rojoj,
ties olivujoj, ties loĝantoj, la palestinanoj denaskaj kaj adoptitaj.
Tiu tero
plu kapablas restarigi la ligon inter la homo kaj la spirito, dank’ al
siaj
antikvaj tomboj kaj unikaj naturaj pejzaĝoj. La estanta ruinigado de la
Sankta
Tero, se ĝi pluirus, kreus neretroeblan situacion, kaj signifus plenan
sklavigon de l’homaro far la fortoj subpremaj. Savante la Sanktan Teron
ni
savos la mondon.
La
« Malamiko de l’Popolo »
Israelo Adamo Ŝamir, en Jafo
malinformado
pri Israel Ŝamir:
http://quibla.net/edito/tribune24.htm
Esperantigis Roland Platteau 31/8/2007
Ankaŭ
legu:
Nu, imagu poton
plena per
malvarma akvo, ene de kiu trankvile naĝas
rano.
La forno brulas sub la
poto, la
akvo malrapide varmiĝas. Jam ĝi estas varmeta. La rano taksas tion
sufiĉe
agrabla, kaj plu naĝas ;
La
temperaturo plu
altiĝas ; Nun la akvo varmas. Tio estas iomete pli ol tio, kion
ŝatas la
rano, tio lacigas ĝin iom ; sed ĝi ne freneziĝas pro tiom malmulte.
La akvo estas nun vere
varma. La
rano ektaksas tion malagrabla, sed ĝi malfortiĝis, tial ĝi elportas,
kaj nenion
faras.
La temperaturo plu
kreskos, ĝis
tiam, kiam la rano entute finfine kiuriĝos kaj mortos, neniom farinte
por eligi
sin el la poto.
Se la sama rano estintus
senpere
mergita en akvo je 50°, ĝi estus tuj farinta la taŭgan eksalton,
kiu estus ĝin
eligita jam el la poto…
Tiu
eksperimento elmontras,
ke kiam ŝanĝo fariĝas sufiĉe malrapide, ĝi estas preteratentita, kaj
naskas
plejofte nenian reagon, nenian kontraŭstaron, nenian ribelon.
Se ni rigardas tion, kio
okazadas
en nia socio, de kelkaj jardekoj, ni suferas malrapidan fidrivadon, al
kiu ni
kutimiĝas. Amaso da aferoj, kiuj antaŭ 20, 30, 40 jaroj terurigus nin,
estas po
iom banaligitaj, kaj malplaĉas nin nur mole, aŭ entute lasas plejparte
de la
homoj indiferentaj.
Je la nomo de
konkureckapablo, de
« nepra » tutmondiĝo, aŭ de sano, de sekureco, la
plej aĉaj batoj al
la individuaj liberoj, al la digno de la homaj personoj, al beleco, kaj
al la
feliĉo vivi, plenumatas malrapide kaj senesperige, kun la konstanta
kunkulpeco
de ties viktimoj, sensciaj aŭ senkonsilaj, kaj anstataŭ estigi
skandalitajn
ekribelojn, nur psike antaŭpretigas la popolon pri akcepti vivkondiĉojn
misigitajn, se ne eĉ terurajn. La seninterompa propagando
amaskomunikila
plenŝovanta la servutajn (sub la insida nomo de
« civitaneco »)
brutigitajn cerbojn, kiuj ne plu kapablas kribri la aferojn sane.
Do, se vi
ne jam estas,
kiel la rano, duonkuiritaj, ekstartu la savigan krurimpeton antaŭ ol,
estos tro
malfrue.
« Travivi tiun procezon implicas esti tute nekapabla konsciiĝi pri ĝi – bonvolu ja kredi min – krom se iu havas treege pli sagacan politikan senton, klarvidon tian, kian plejaj inter ni neniam havis la okazon disvolvi. Ĉiu antaŭeniro estis tiom malgranda, tiom nekonsekvenca, tiom bone pravigita, aŭ foje « bedaŭrita », ke krom se iu estus tute fremda je tiu procezo ekde la komenco, krom se iu estus kompreninta ĉion, kion tio signifis en la fundamento, tion al kio estis kondukontaj ĉiuj tiuj « paŝetoj », kiujn neniu povis dece kritiki, tiun procezon oni ne vidis disvolviĝanta tag-post-tage, ne pli ol terkultivisto en sia kampo ne vidas la tritikon kreski. Tamen iam ĝi altas pli ol li.
Kiel tio povus esti evitita ĉe ordinaraj homoj, eĉ ĉe la kleraj ordinaraj homoj ? Verdire mi ne scias. Eĉ nun mi tute ne vidas kiel. Oftege, post kiam ĉio tio okazis nun, mi pripensis tiujn du grandajn maksimojn : « Principiis obsta et Finem respice » - « Rezisti la komencaĵojn » kaj « Antaŭvidi la finsekvon ». Sed por rezisti necesas la finsekvon antaŭvidi, aŭ eĉ la komencaĵojn ekvidi. Necesas, ke oni antaŭdeterminu la finon certe kaj klare, kaj kiamaniere tio fariĝos, de ordinaraj homoj, aŭ eĉ de neordinaraj homoj ? Aferoj eble fariĝos. Kaj ĉiu kalkulas je tiu « eble ». « Vidu », pluparolis mia kolego « oni ne klare vidas kie, kiam, kiel elpaŝi »
Vi kredu min, tiel estas. Ĉiu ago, ĉiu nova evento pli malbonas ol la antaŭa, sed nur iomete pli malbonas. Do vi atendas al la sekva, poste la sekvan pli. Vi atendas grandan eventon, kiu skuas, pensinte, ke aliuloj, kiam tia skuo venos, kunligos sin kun vi por rezisti iel. Vi ne volas agi, aŭ eĉ paroli, sole, vi ne volas « depaŝi el la vojo por fari ĝenaĵojn » Kial ne ? Vi ne kutimas konduti tiel. Kaj ne nur timo fortenas vin, la timo sin retrovi la sola, sed ankaŭ la necerteco.
Necerteco estas gravega faktoro, kaj anstataŭ malpliiĝi laŭ la tempopaso, ĝi male pliiĝas. Ekstere, en stratoj, en la ĝenerala socio, « ĉiuj homoj » estas feliĉaj. Neniun proteston oni aŭdas, kaj neniun oni vidas. Ene de via universitata komunumo, en via propra komunumo, vi babilas private kun kolegoj, kelkaj inter ili sentas ja la samon kiel vi, sed ili diras : « la cirkonstancoj ne tiom malbonas » aŭ « vi imagas al vi aferojn » aŭ « vi estas trotimigulo ».
Kaj trotimigulo vi estas. Diras vi, ke tio kondukos al tio, sed pruvi ĝin vi ne povas. Estas la ekkomenco, jes, sed ĉu vi ja povas esti certa pri tio ? dum vi ne konas la finon, kaj kiel vi tion scias, kaj vi perdiĝas en pensadoj pri la ebla onta fino ? Sur unu flanko viaj malamikoj, la leĝo, malaplombigas vin. Sur alia viaj kolegoj taksa vin kiel pesimiston, aŭ eĉ neŭrozulon. Al vi restas nur viaj amikoj plej proksimaj, kiuj memkompreneble ĉiam pensis kiel vi.
Sed malpli da amikoj vi havas nun. Kelkaj ŝanĝis la fakon aŭ enprofundiĝis en sian laboron. Vi renkontas malpli da dum renkontadoj aŭ kuniĝoj. la maloficialaj rondoj maldikiĝas, la vizitadon en la malgrandaj societoj malaltiĝas, kaj la asocioj mem malkreskas. Nun kun amikoj vi havas la impreson, kvazaŭ vi parolus al vi mem, kvazaŭ vi estus izolita for de la vera realo. Pro tio malfortiĝas eĉ pli via memfido, kaj malemas eĉ pli vin pri fari, fari ? kion ? Konstante estas klare, ke se vi faros ion, tiam vi kompreneble estos « agitisto ». Do vi atendas, kaj atendas. Sed la granda evento, tiu, kiu skuas, kiam dekoj da miloj kuniĝos kun vi, okazas neniam. Tio estas la tubero en la afero. Ne tiel aferoj okazis. Inter la du estis centoj da malgrandaj antaŭeniroj, kelkaj apenaŭ percepteblaj, ĉiu el ili alkutimigante vin je ne esti ŝokita de la sekva. La C ne estas tiom pli malbona ol la B kaj, se vi ne ekstaris kontraŭ B, kial vi tion farus pro C ? Kaj la sekvo ĝis D.
Je tiu nova nivelo, vi vivadas, vi estis vivinta ĉiutage pli komforte, kun novaj moralaj valoroj, novaj principoj. Vi estas konsentinta pri aferoj, kiujn vi neniam estus konsentinta antaŭ kvin jaroj, antaŭ unu jaro, aferoj, kiun via patro neniam povus eĉ imagi !
Kaj jen, ĉio disfalas, en unu fojo. Vi ekvidas tion, kio vi estas, kion vi faris, aŭ pli precize kion vi ne faris (ĉar tion estis petintaj de ni ĉiuj : nenion fari) Vi memoras viajn antaŭajn renkontojn en via fakultato en la unuversitato, kiam, se unu estus ekstarinta, la aliaj estus ekstarintaj eble, sed neniu ekstaris. Eta problemo, kiu temis pri dungi tiun viron aŭ tiun ĉi, kaj vi dungis tiun pli bone ol tiun ĉi. Vi memoras ĉion nun, kaj la koro krevas. Tro malfruas. Vi estas jam multe tro kompromitita, ol ke vi povus ripari. »
Nu, nur estas eta detalo : ĝi ne estis verkita hodiaŭepoke. Ĝi troviĝas en libro eldonita en 1955. La aŭtoro, Milton Mayer, elvokas konversacion, kiun li havis kun kolego, kiu kiel li travivis la saman epokon. Kiun epokon do ?
Nu, la titolo de la libro estas : « Ili pensis sin liberaj – La germanoj 1933-45 »
Kio estas
amiko ? Tion mi tuj diros.
Estas persono kun kiu, vi aŭdacas
esti vi mem. Via animo povas nudi kun li. Ŝajnas ke li
petas de vi surhavi nenion,
nur esti tion, kio vi estas. Li ne volas, ke vi estus pli bona aŭ pli
maolbona. Kiam vi estas kun li, vi
sentas, kiel
sentas malliberulo, kiu ĵus deklaritis senkulpa. Vi ne bezonas
timatenti. Vi povas diri tion,
kion vi pensas, kondiĉe,
ke tio estas malfalse via. Li komprenas tiujn memkontraŭdirojn en
via naturo,
kiuj igas aliajn misjuĝi
vin. Kun li vi libere spiras. Povas vi konfesi viajn vantojn, kaj
enviojn, kaj
malamojn, kaj malvirtajn puŝojn,
viajn etmensaĵojn
kaj sensencecojn kaj, malfermante ilin je li, ili forfandiĝas,
solvitaj sur la
blanka marego de lia maljuĝemo.
Li komprenas. Vi ne bezonas esti singarda. Vi povas lin insulti, lin
neglekti,
lin toleri. Kaj plej unue, vi povas resti silenta kun li. Ne gravas. Li
ŝatas
vin – Li estas
kiel fajro, kiu purigas ĝisfunde.
Li komprenas. Li komprenas. Vi povas plori kun li, peki kun li, ridi
kun li,
preĝi
kun li. Tra ĉio ĉi – kaj sub
ĉio
ĉi
– Li vidas, elkonas,
kaj elamas vin. Amiko ? Kio estas amiko ? Simple iu, mi
rediras,kun
kiu vi aŭdacas
esti vi mem.
C.
Raymond Beran
esperantigis
Roland PLATTEAU 23/8/2004
(à
Marie-Josée)
Homoj, kiuj ŝatas katojn evitas fortorilatojn. Ili malŝatas ordoni, kaj timas tiujn, kiuj laŭte parolas, kaj skandale koleras. Ili revon mirindan tenas pri mondo de kvieto kaj mildo,
kie ĉiuj kune vivus harmonie. Ili deziras povi esti tion, kion ili estas, de neniu riproĉataj.
Homoj, kiuj ŝatas katojn lertas pri fuĝi konfliktoj, kaj tre malbone sin defendas kiam agresitaj. Al ili pli plaĉas silenti, eĉ se ili tial ŝajnas malkuraĝaj. Ili havas emon al enmemiĝo,
al sindediĉo; Ili fidelas je infanrevoj, kiujn ili ne aŭdacas riveli al iu ajn. Ili tute ne timas silenton.
Homoj, kiuj ŝatas katojn, ŝategas ties sendependon,ĉar tio garantias same al ili la propran liberon. Ili maleltenas katenojn, nek por si nek por aliuloj. Kaj nature revas, ke amo
estu memkomprenebla, sen klopodo, kaj ke ilin oni neniam forlasu. Ili malŝatas akiri la aĵojn per trudo, kaj deziras, ke ĉio estu donita.
Homoj, kiuj ŝatas katojn, kun senlima respekto kaj tener’, ŝatus esti amataj en sama manier’ – ke oni taksu ilin belaj kaj molaj, ĉiam, ke oni ilin ofte karesu, ke oni ilin akceptu
tiaj, kiaj ili estas.
Homoj, kiuj ŝatas katojn fidas, foje tro forte, je intuicio, instinkto pli precipas ol pripenso. Ili emas al l’neracia, al okultaj sciencoj. Ili kiel plej alte taksas la unuopulon kaj ties
kvalitoj personaj. Se iliaj konvinkoj igas ilin sindevontigi, parto de ili ĉiam restas observanta, ĉiam preta al retreto en sian intiman kaj idean teritorion, konstante su rando, same
kiel siaj kunbestoj, inter pakto kun socio, kaj reveno en la sovaĝa vivo memmensa.
Homoj, kiuj ŝatas katojn ofte estas fornosidaj. Ili bezonegas esti konsolataj. Pri ĉio. Ili ŝajnas esti plenkreskuloj, sed sekrete tenas deziron ne kreski. Ili domaĝas ĵaluze sian
infanecon, kaj en ĝi forkuras sekrete malantaŭ siajn duonfermitaj palpebroj, kun kato surgenue.
Annie Duperey, la Hazardaj Katoj
Eld. Points Seuil, p. 15-16
« Ĉefe per
l’haŭto iĝis ni amantpovajn estaĵojn. »
Pr.
HARLOW
[ en « La
patrina
dorlota sistemo ĉe la rhesus simio » Rheingold Eld.]
“Haŭto
estas emocifonto.”
Dro.
Leleu
„Karesi
ne estas tuŝi aĵon, tio estas kiel knedi iom da animo mem.“
R.P.
Plej el la bestoj ŝatas karesojn de la
homo ; la dombestoj – precipe hundoj kaj katoj – petas ilin. La
sovaĝaj bestoj kvietiĝas pro efiko de milda mano. Ekzemple al la
delfenoj
plaĉas, ke oni gratas ilian dorson.
La
haŭta stimulado plej grava ĉe la bestoj estas lekado. Ĉu ili sin lekas
(memlekado), ĉu ili lekas siajn idojn (amlekado).
La
eksperimentoj fare de Harlow pri simioj estas plej pruvefektaj. En kaĝo
li
lokigas sur unu ekstremo simiinaspektan manekenon el dratreto kovrita
per densa
lanaĵo kaj varmigita per elektra lampo. Sur la alia ekstremo li lokigas
dratretan manekenon nudan kaj malvarman.
Dum
unua eksperimento oni disponigas aŭtomate liverantan suĉbotelon en la
lana
manekeno : oni konstatas, ke la bebo pasis 18 horojn el 24 apud
ĝi, kaj
neniu apud tiu el nuda dratreto. Dum unu dua eksperimento oni lokigas
la
suĉbotelon en la patrina surogato el nuda dratreto ; la bebo
pasigas unu
horon apud ĝi, kaj 7 ĝis 16 horojn apud la lana !
La
patrina « funkcio » do ne reduktiĝas je sia
nutriga tereno ; la
funkcio estas ankaŭ liveri korpan agrablan kontakton. La mamnutrado
plenumas ne
nur nutran rolon, sed ankaŭ emocian rolon, kiel emfazas Harlow
plivastigante je
la homoj : « Ja la homo ne vivas nur el
lakto » (1)
Jes ĝi vivas el kontaktoj varmaj, koraj kaj mildaj. Tio estas
« la lakto
de tenereco ».(2)
Dum
aliaj eksperimentoj Harlow metas nur manekenojn el simpla dratreto. La
idoj
tiam buliĝas sin sur sin mem kaj sinkas en obtuziĝo el kiu ili eliĝas
nur por
pasiege suĉi sian polekson kaj piedfingrojn, aŭ balanciĝi senfine. Ili
iĝas
agresemaj kaj memvundas.
Poste
tiuj orfoj havos sociajn kaj seksajn kondutojn misregulitaj :
ĉeestigitaj
je siaj samspeculoj ili evidentiĝas malkapablaj al ludoj, kaj evitas
kontaktojn ; ĉeestigitaj je virsimioj la simiinoj ne alprenas
sekskuniĝan
pozicion. Post la nasko ili ne plenumas sian patrinrolon kaj restas
indiferentaj je siaj idoj.
Tiuj
perturboj estus malpliaj aŭ ne ekzistus, se oni estus eniginta en la
kaĝon de
la orfaj beboj infansimiojn po unu horo tage. « Lekado aŭ
ĝiaj
samvaloraĵoj aliforme plezuraj, estas unu inter la faktoroj, kiuj
kunlaboras al
iĝo de la kapablo ami. » (Ashley Montagu)
Aliaj eksperimentistoj interesiĝante pri ratoj montris, ke la karesitaj individuoj estas malstresaj, kvietaj, fleksiĝemaj, fidemaj, kaj eĉ aŭdacaj ; ilia lernigado estas pli sukcesa, ilia kresko pli rapida, ilia eltenemo kontraŭ infektoj pli alta, ilia cerbo pli peza. Male la ratoj ricevantaj la nur necesaj prizorgadojn, en pura indiferenteco, estas stresaj, malkvietaj, streĉaj, timemaj kaj agresemaj.
(nun pripensu la problemojn de la nuna
socio …)
Kompreneble
ĉio ĉi des pli validas pri la homaj estaĵoj.
En
la usonaj orfejoj, ĝis la komenco de ĉi jarcento (la XX-a), 90% el la
infanoj mortis
antaŭ aĝo de unu jaro, post malrapida konsumiĝo. Tamen la nutrado kaj
higieno
liveritaj al ili estis neriprocheblaj. Kuracistoj ekkonsciis, ke ili
mortadis
pro ammanko, kaj rekomendis al la laborantaro dorloti al ili samkiele
al siaj
propraj infanoj. La mortkvanto iĝis 10% .
En
la malsanulejoj, kie ili loĝas longtempe, aŭ en la orfejoj, la infanoj
montras
malfruiĝon rilate sia kresko kaj psiko-mova malvolviĝo ; ilia
haŭto estas
mola kaj pala ; ila konduto estas stranga : ili rifuzas
kontakton,
restas rigidaj en brakumo, ne estas amumemaj ; ili suĉas sian
polekson kaj
balanciĝas. Tio ĉar al ili mankas la karesoj, sen kiuj estaĵo ne povas
ekflori
kaj plenumiĝi.
La
furoro ĉe niaj samtempuloj je la « karesoj » de
l’maro aŭ l’suno, evidentigas
konjekteble, akrecon de la vivo kaj manko pri tenero ; kiel egale
adopto
pli kaj pli ofta je dorlotbestoj utilas kiel surogato je la karesado
kaj varmo
homaj.
Kaj
oni trovas ĉi tie la plena karavano de la psiko-somaj malsanoj tiom
bone
studitaj de Freud, Grodeck kaj Balint.
Oni
retrovas en la korpsinteno kaj la konduto de tiuj senkaresaj
plenkreskuloj la
samajn deteniĝojn, rigidecoj, kaj mallertecoj, kiuj ekmontriĝis ĉe
infanoj, kaj
kiuj plejaltas ĉe iuj maljunaj fraŭloj aŭ fraŭlinoj, aŭ ĉe la
disputemaj
edzinoj kaj frostmienaj edzoj.
el
Doktoro Gérard Leleu
(1) aludo al la
diro de
Jezuo Kristo « la
homo ne vivas nur el pano, sed el la parolo de Dio ».
(2)
konata esprimo de Ŝekspiro : « the milk of
human kindness »
esperantigis
R. Platteau
junio
2003
Paĝojn
el filozofo Karl Popper – el
libro
« la objetiva kono »
Pri la nocio
de certeco
Estas nocio de certeco de l’komuna prudento, kiu signifas, por diri ĝin
mallonge, « sufiĉe certa por praktikaj celoj ».
Kiam mi rigardas al
mia poŝhorloĝo, kiu estas tre fidinda, kaj kiam ĝi montras al mi, ke
estas la
oka, kaj kiam mi povas aŭdi ĝian tiktakadon (indiko, ke mia horloĝo ne
haltis),
mi tiam estas « prudente certa » aŭ certa por ĉia
praktika celo ke
estas tre proksime je la oka horo. Kiam mi aĉetas libron, kaj ke la
librovendisto redonas al mi 20 centimojn per moneroj, mi estas tiam
« absolute certa », ke la du moneroj ne estas
falsaj ( miaj kialoj,
por kredi tion, estas tre kompleksaj : il rilatas iel kun
inflacio, kiu
igis, ke ne valoras la penon por monfalsigistoj elfari dekcentimajn
monerojn)
Se
oni demandus min : « Ĉu vi certas, ke la momero, kiu
kuŝas en via
mano, estas dekcentima monero ? », eble mi direktus
al ĝi denove
rigardeton kaj mi dirus : « jes ». Se io
grava estus
rezultonta de la vereco de mia aserto, mi konjektas, ke mi plenumus la
penon
iri al la banko plej proksima kaj demandi al kasisto, ke li ekzamenu la
moneron
atente ; kaj se la vivo de homo dependus de tio, mi eĉ provu iri
viziti la
Direktoron de la Banko de Francio por
peti, ke li certigu la aŭtentecon de la monero.
Kion
mi volas montri per tiu rakonto ?
Ke la « certeco » de kredo ne tiom estas afero
pri intenseco ol pri situacio :
ke ĝi ligitas je nia atendo pri ties eblas konsekvecoj. Ĉio dependas de
la
graveco, kiu ligitas je la la vereco aŭ malvereco de la kredaĵo.
« Kreo »
estas ligita je nia praktika vivo
ĉiutaga. Ni agas laŭ niaj
kredoj.
(Kondutismano - http://eo.wikipedia.org/wiki/Kondutismo
- rajtus diri: « kredo » estas io laŭ kio ni
agas.) Tial, ne tro forta
grado de certeco sufiĉas en plejmulto de la okazoj. Sed se io grava
dependas de
nia kredado, ne nur la inteseco de la kredo ŝanĝas, sed ties tuta
biologia
rolo.
…
Miajn
manojn enpoŝe, mi ‘stas tute certa, ke mi
havas kvin fingrojn je ĉiu mano; sed se la
vivo de mia plej
kakra amiko estus dependonta de la vero de tiu propozicio, eblus (kaj
estas mi
opinias mia devo) ke mi elirigus miajn manojn el miaj poŝoj por „dufoje
certiĝi“, ke mi ne perdsi unu aŭ alia el miaj fingroj per miraklo.
Al kio
finatingas ĉio tio? Al montri, ke la
“absoluta certeco” estas limesa ideo, kaj ke la certo sentita aŭ
subjektiva ne
dependas nur de la grado de kredado kaj de la sento pri
memkomprenebleco, sed
ankaŭ de la situacio – de la graveco de la vetgarantiaĵo ;
….
Gravas
konsciiĝi tiuteme, ke estas multaj situacioj
kie la rifuzo agi, ekvivalentas je ia ago : en la ordinara vivo ni
senĉese
devas agi, kaj tio estas farenda surbaze de neperfekta certeco (ĉar perfekta certeco apenaŭ ekzistas). Kutime,
plej maldetala ekzameno sufiĉas, ke ni adoptu la senton de
memkomprnebleco laŭ
kiu ni agas ; kaj la kritika diskutado pri la konkurantaj teorioj,
kio
konsistigas bonan sciencon, iras (kutime) multe pli malproksime ol la
speco da
aferoj je kiu ni kontentigas nin tutplene dum la praktika vivo.
(Scienco, kiu estas esence kritika, ankaŭ estas pli konjekteca kaj
malpli certa
pri si ol la ordinara vivo, ĉar ni estas konstante starigintaj al la
statuso de
problemo tion, kio en la normala vivo estis parto de nia fundamenta
konostoko.)
Sed
tio ne signifas tamen, ke ni povas iam ajn atingi la stadion kiam ne
eblus ke
elpensema sciencisto povus eltrovi malfortecojn en niaj
argumentoj :
eblaĵojn al kiuj neniu pensis ĝis tiam, kaj tial neniu estis
entrepreninta ĉu
kontraŭdiri ĉu akcepti.
Vidpukte de la objektiva kono,
ĉiuj teorioj do restas konjektecaj.
ĉap.
IV
Pri
lia
koncepto de „tria“ mondo (n.b. liajn piedpaĝnotojn mi enigis en
la tekston mem)
Distingeblas
skemece du grupoj da filozofoj. La unuan
konsistigas tiuj, kiuj laŭmaniere
de Platono, agnoskas la ekziston de iu tria mondo
memstara, kiun ili rigardas kiel superhoma, kiel eterna kaj dia. La
duan tiuj,
kiuj, kiel Locke (lok),
Mill, Dilthey aŭ
Collingwood (Kolingŭud), rimarkigas,
ke la dirado,
kune kun ĉio,
kion ĝi
esprimas kaj komunikas, estas elfaro de la homa agado,
kaj kiuj tial, asimiligas ĉion,
kio estas prilingva je la „unua“ mondo (t. e. la fizika laŭ koncepto de
Popper) kaj je
la „dua“ (t..e. tiu de la
travivataj konsciaĵoj laŭ
koncepto de
Popper); ili rifuzas ĉia
ideo pri ekzisto de ia tria mondo.
Rinmarkinde plej el tiuj, kiuj studas la “homaj
sciencoj” anas je tiu dua grupo, tiu, kiu rifuzas la trian mondon.
Tiuj
en la unua grupo, la platonecaj, apogas sin per la
fakto, ke ni povas paroli pri eternaj veroj : ĉiu aserto estas,
nedepende
de l’tempo, aŭ vera aŭ malvera. Tio ŝajnas decidiga: la eternaj veroj
nepre
estadis veraj eĉ de antaŭ ekzisto de l’homo. Ili do ne povas esti
produkto de
nia agado.
La
anoj de l’dua grupo samopinias, ke la eternaj veroj ne
povas esti elfaro de nia agado; sed pro tio ili konkludas, ke tiuj
eternaj veroj
ne povas esti „realaj“ : estas „reala“ simple nur nia uzado la
predikativon :
„vera“ kaj la fakto, ke almenaŭ en iuj kuntekstoj ni uzas „vera“ kiel
predikativon sendependa de la tempo.
Mi
opinias, ke eblas defendi tezon, kiu malsimilas je
tiuj de ambaŭ tiuj grupoj : mia ideo estas, ke eblas konsenti realecon
aŭ (kiel
direblas) memregadon de la tria mondo, kaj konsenti samtempe, ke la
tria mondo
naskiĝas
kiel produkto de la homa agado. Eĉ
agnoskeblas, ke la tria mondo estas elfaraĵo de la homa agado estante
dume ,
tre klarsence superhomaj. Ĝi trascendas
siajn
kreintojn.
[
Kvankam ĝi estas rezulto
de la homa agado, la tria
mondo (tiel, kiel mi konceptas tiun esprimon)
estas super-homa tiusence ke ĝiaj
enhavaĵoj estas pensaĵoj ne realaj sed
virtualaj, kaj ke inter tiuj virtualaj aĵoj malfinie nombraj, estas
nombro nur
finia , kiu eblece povus iĝi
iam realaj pensaĵoj.
Oni tamen gardu sin kaj ne rigardi tiuj aĵojn kiel pensojn de ia
konscio
superhoma, kiel tiel faris ekzemple Aristotelo, Plotino kaj Hegel. ]
La
tria mondo ne estas fantazio, kaj ĝi
ekzistas « reale », tion
oni
klare konsciiĝas se oni pensas
pri la la grandega influo,
kiun ĝi efikas al la
unua mondo, pere de la dua.
Ni pensu nur pri la efikado de la teorio pri transiĝo
de elektra energio, pri tiu de la atoma teorio, je nia ĉirkaŭaĵo
organika kaj malorganika.
Laŭ
la starpunkto, kiun mi elektas ĉi tie, la tria
mondo
(kies parto estas la homa lingvado)
estas elfaraĵo de la homoj , tutsame kiel mielo estas elfaraĵo
de la
abeloj, aŭ kiel la
araneretoj estas elfaraĵoj de la
anareoj. Egale kiel mielo, la homa dirado kaj sekve ampleksaj partoj de
la tria
mondo estas la senintenca rezulto de la homa agaro, ĉu
temas pri solvi biologiajn problemojn aŭ ĉu
aliajn problemojn.
[
Rilate la gravecon de la neintencitaj rezultoj de la
intencaj homaj agoj, Hayek
kiel unua atentigis mi pri linioj el la Diskurso pri la Metodo, kie
Kartezio
priskribas la disvolviĝon kaj
plibonigon de la
« grandaj vojoj » kiel rezulto neintenca el uzado
ilin.
( « La grandaj
vojoj, kiuj turniĝadas inter la montoj, iom post iom
iĝas tiom ebenaj kaj oportunaj pro tiom
da uzatado, ke multe pli bonas ilin sekvi, ol provi iri pli rekte,
grimpanta
sur la rokegoj kaj mallviĝante ĝis malsupre la profundegaĵoj. » Kartezio, Diskurso pri
la Metodo, 2-a parto ) ]
Ni
konsideru la nombro-teorion. Kredas mi (malsimile kiel Kronecker) , ke eĉ
la naturaj nombroj estas homverko, produkto de la homa diro kaj la homa
penso.
Tamen estas senfina kvanto da, pli ol kiom la homoj povos iam ajn
nombri, aŭ
kiom la komputiloj povos iam kalkuli. Kaj estas malfinia nombro da
egalaĵoj
veraj kaj malveraj inter tiuj nombroj ; pli ol kiom ni iam ajn
povos
predikativi veraj aŭ malveraj..
Sed,
kio estas eĉ multe pli
interesa, aperas novaj problemoj
neatenditaj, kiuj estas la krom-produktaĵoj neintencaj el la vico de
l’naturaj
nombroj ; ekzemple la nesolvitaj problemoj en la teorio pri la
primoj (1)
- ni
diru la konjekto de Goldbach (Goldbaĥ) -
[
Ni memorigos, ke laŭ la konjekto de
Golbach, en
la aro de la naturaj entjeroj ĉiu
para nombro estas sumo de du primoj ; ne konatas
nuntempe iu ajn kontraŭ-ekzemplo je tiu
hipotezo, sed neniam oni povis ĝin demonstri,
tial estas
nesciate ĉu ĝi
estasvera, malvera, aŭ nekonkludebla. ]
Klaras,
ke tiuj problemoj estas memstaraj. Ni neniamaniere kreas ilin ;
male ni
ilin malkovras ; kaj tial ili
ekzistas, ne-malkovritaj, antaŭ sia malkovro.
Cetere
eblas, ke iuj inter tiuj nesolvitaj problemoj estas nesolveblaj.
Dume
de niaj streboj al solvi tiujn problemojn aŭ
aliajn, al ni okazas elpensi novajn teoriojn. Tiuj teorioj siavice
estas
elfarataj de ni : ili estas produktaĵo de nia pens-agado kritika
kaj
kreema, por kiuj la aliaj intaj teorioj
en la tria mondo helpas nin grave. Sed disde la momento, kiam ni eligis
tiujn
teoriojn, tiuj eligas novajn problemojn, neintencitajn kaj
neatenditajn,
problemojn aŭtonomajn,
problemojn malkovrontajn
Tial
kompreneblas kial povas ni efiki ĉe ĝi,
al ĝi aldoni ion aŭ
kunlabori je ĝia malvolvo, eĉ
se ne estas homo kiu, kiu povus regi eĉ
nur peceton de tiu mondo. Ni ĉiuj provas ĝin
ekkapti, kaj neniu el ni povus vivi sen kontaktado kun ĝi,
ĉar ni ĉiuj
uzas lingvon, sen kio ni ne multe povus entute esti homaj estaĵoj.
[
Hellen Keller (kiu naskiĝis
blinda, surda kaj muta ) priskribis ege
kortuŝe
kaj konvinkige la homecigan povon de sia drameca malkovrado lingvaĵon.
Inter la
funkcioj de l’lingvaĵo, kiuj havas propran rolon homecigan, la
argumentada ( aŭ,
filozofie, kritika ) ŝajnas al mi la
plej
grava : tiu estas la fundamento de la homa racieco. ]
Sed
la tria mondo disvolviĝis multe pli
ampleksamase, ke tio, kio kompreneblas, ne nur de ĉiu
ajn individua homo, sed eĉ de l’tuta
homaro (tion
pruvas ekzisto de nesolveblaj problemoj). Ĝia
efiko al ni iĝis pli grava por
la nia disvolviĝo,
kaj eĉ por sia disvoviĝo
mem, ol nia kreada efiko al ĝi. Ĉar
preskaŭ tuta ĝia
disvolviĝo estas rezulto
de retroago : de
l’defio, kiun konsistigas malkovri memstarajn problemoj, inter kiuj
eble multaj
neniam estos superregitaj.
[
Ĉar pruveblas, ke
la plena sistemo el ĉiuj
la veraj propozicioj en la entjeroj-aritmetiko ne estas aksiomigebla
kaj estas
esencece ne konkludebla. Estas tio interesa, ke ni kapablas fari,
rilate la
tria mondo, tiajn malkovrojn malatenditaj kaj kiuj estas gravparte
sendependaj
je niaj emoj mensaj. (Tiun rezulton ni danku grandparte je la pionira
verklaboro de Kurt Gödel) ]
Kaj
ĉiam estos la
instiga tasko malkovri novajn
problemojn, ĉar malfinia
nombro da problemoj restos ĉiam
nemalkovritaj. Malgraŭ la memstareco
de la tria
mondo, sed ankaŭ dank’al ĝi,
ĉiam estos plu
lokon al laboro origina kaj
kreeca.
alesperantigis
R. Platteau - 18/4/2003- 24/4/2003
Aŭ « Faru amoron ne
militon ! »
(Nju-Nju
estas en universitato kaj studas film-farado)
“Akompane de Ĝang Ling, Ujang kaj Gŭogŭo studento al
kameraisto, kiu jam
partoprenis mian antaaŭan laborskipo ni decidis iri en Tibeton.
……….
Ni antaŭeniris laŭ nia bontrovo kaj haltis en ĉarmaj vilaĝoj. … Homoj
laboradis en la kampoj kun sia bubalo, kaj vespere ili lumigis sin per
kandelo.
Ili akceptis nin en iliaj kabanoj kun korvarmeco kaj fervoro nomante
nin “la
urbanoj“ aŭ “ la studentoj “ signe de profunda respekto.
La etaj okazaĵoj ĉiutagaĵaj nin ĝojogis kaj miris.
Iumatene kiam ni estis promenantaj laŭlonge la kampojn, kie agadis la kamparanoj, subite ni aŭdis kvar-kvin viroj ekkri ĝoje saltante kaj levante la brakojn. Baldaŭ ni komprenis kial : post kelkaj minutoj la virinoj de l’vilaĝo estis alvenintaj en la kampoj, kaj ĉiu kamparano iris al sia edzino. Sen plia prokrasto la viroj defaligis la pantalonon ; la virinoj akute pepadis pro ekscitiĝo kaj ŝajnigis pri rezisto. Sed tre baldaŭde ankaŭ ili senvestiĝis. Tiam, tie, antaŭe de ni kaj meze de lkampoj, ĉiuj la paroj ekamoris. For de ia ajn ĝeno pro la manko da sekreteco, ili eĉ konkuris por vidi, kiu inter la viroj amoros plej longe je sia partnerino, kaj kiu inter la virinoj plej kriegos pro plezuro. La gefraŭloj, spektantoj trude de la cirkonstancoj, estis lasintaj sian laboron kaj vigle komentadis la ĝojadon kaj ĝuadon.
Estis ni ruĝaj pro konfuziĝo kaj ni demandadis nin ĉu ni rigardu aŭ ne ; finfine ni restis en la loko ne aǔdacantaj moviĝi. Maljuna virino alproksimis nin ridetante :
Nu studentoj ! ĉu
vi
ruĝiĝas ?
Ni estis tiom konsternitaj, ke ni abrupte pelis niajn krurojn kaj forpafis por kaŝiĝi en la montaron; Post senbrida kurado haltis ni, kaj post rigardi nin ni subite ekridegis. Ujang, la plej sperta inter ni, klarigis al ni, ke en tiom forfora loko amori estas la ununura rimedo por amuziĝi, la ununura plezuro ebla en sendanka vivo, mallonge la distrado plej malnova kaj plej natura. Ĝang Ling demandis ĉu ni devus rakonti la aferon en la universitato, pri kio Ujang respondis riproĉe, ke la homoj en Pekino sentus abomenon.
Nju-Nju - tradukis Roland Platteau
Ne nur en
Himalajo la tie nomitaj ‘yeti renkontiĝis, fakte ankaux en antikva kaj
mezepoka
Eŭropo estis atestaĵoj kaj bildaj spuroj de ties ĉeesto, pri tio eble
posta
artikolo parolos. Ĉi foje mi montros, ke en tuta centra Azio estas
atestaĵoj
pri ili!
„Iu
speco da nasnas-o (estaĵo
komparebla al latina Faŭno)
renkontiĝas en regiono
Bamir (Pamiro), senhomejo inter Kaŝmiro, Tibeto,
Vaĥano (1,)
kaj Ĉinio. La
nasnas-oj estas felkovritaj, krom sur la vizaĝo, kaj
saltegas kiel gazeloj. La
Vaĥananoj ĉasas kaj manĝas ilin.“
[el la libro Ŝaraf al-Zaman de Tahir Marvazi, araba vojaĝisto en la XII-a jarcento]
(1) ankaux vortita Wakhan,
or Wakhan koridoror, montara
kaj pattenilforma
regiono en la Pamira Monsistemo
of ekstreme nordokcidente de Afghanio.
Ekde la determino de la afgana
landlimo
(1895–96), tiu konsistigis strategia
interzono inter tiam
Rusia,turkestano Tiam
brita Hindio kaj Cxinio .
Vahxan rivero
fluas
okcidente
orienten tra vahxan lauxlonge 160 kilometerojn.
„La
besto plej nobla estas la nasnas-o,
vivantaĵo vivanta en la
ebenaĵoj
Turkestan-aj, kun ungoj larĝaj kaj plataj. Kie ajn ĝi vidas homojn, ĝi
sekvas
ilin kaj rigardas al ili. Kaj kiam ĝi trovas homon solan, ĝi
forkaptas
lin aŭ
ŝin, kaj laŭdire eblas, ke ili gekoncipu kune. Post la homoj ĝi
estas la
plej
supera estaĵo inter la besta regno, tiomtiom ĝi similas al
homo :
unue
per sia dukrura rekta staro, poste per la larĝeco de siaj ungoj,
finvice
per siaj haroj surkape. »
[el
la libro Ŝahar Makala de Nizami al-Arudi, persa
sciencisto en
laXII-a jarcento]
Atestaĵo
de ĉef-majoro Miĥajl Topilski (1925) :
"Dum
aŭtuno 1925 mia taĉmento estis operacianta
persekutserĉante gerilan bandon kontraŭsovetan en okcidenta Pamiro.
Survoje tra
la vilaĝoj alt-montaraj en distrikto Vanĉ ni
estis aŭdintaj rakontojn pri best-homoj vilaj kaj monstraj ( la
« dev » -oj de la persaj kaj taĝikaj malnovaj
legendoj ) vivantaj en
la montaroj. Laŭ la lokaj kredaĵoj renkonti la estaĵon, vidi ĝin kaj
aŭdi ĝiajn
hurlojn, ĉio tio altiras malbonŝancon kaj anoncas morton. Ni tute ne
atentis
tiujn rakontojn.
Ni
sekvantaj spuron de la bando laŭlonge de montarpado,
kaj atingintaj limon de la eterna neĝo, ni ekvidis paŝosignojn
trairantaj trans
la pado ; Nia hundo malkonsentis ilin sekvi. Ili estis tute netaj,
kaj
kojekteble faritaj de homa nuda piedo. Ili finiĝis 150 metrojn pli
poste, ĉe la
bazo de roka klifo kruta, malfacilege
grimpeblaj de homo. Post detala esploro nia kuracisto taksis, ke
ili
estis nediskuteble homaj.
Pluirantaj nian persekutserĉadon, ni reatingas la elĉerpitajn restulojn de la gerilula bando, haltintaj por ripozeti en groto malfermanta en rokklifo superita de glaciaro kvazaŭpendanta super ĝi. Ni preterĉirkaŭas ilin silente kaj ekokupas pozicion pli altan ol ilia. Mitralon ni direktas al ili. Apenaŭ ni estis ĵetitaj unuan granadon viro eliras el la groto kriante, ke la pafoj igos la glaciamason disfali, kaj tial ĉiuj estos egale enfositaj. Ni postulas al ili kapitulaci. Li petas havi tempon por pridiskuti la aferon kun siaj sampartianoj kaj reeniras la groton. Malmulte da tempo poste ega krakbruo aŭdiĝas, dum la glacio ekmovetas. Preskaŭ sammomente ni aŭdas pafojn, kaj en la dubo ni kredas pri sturmo de ili. Neĝ- kaj glac-pecegoj ekfaladas de la klifo kovrante pograde la eniron de la ŝirmejo. Kiam ĝi estis preskaŭ tute ŝtopita, tri viroj sukcesis eskapi, la aliaj (ni poste lernis, ke ili estis kvin) estante enfositaj. Ni mortpafis du, kaj severe vundis la trian. Konstatiĝis, ke tiu kaptito estis uzbeko, posedanto de tetrinkejo en Samarkando.
Li
rakontis, ke dum ili estis pridiskutantaj nian
kapitulacipostulon pluraj vilaj estaĵoj homsimilaj eliris el fendego de
la
rokmuro, ili estis armitaj per bastonoj. La viroj provis sin defendi
pafante.
Nia kaptito ricevis baton surŝultre dum li estis fuĝanta elirejen
postkurata de
unu el la monstroj. Tiu estis mortigita kaj superkovrita de falanta
neĝamaso.
Ni provis
kontroli tiun strangan rakonton. Ni petis lin ke
li montru la precizan lokon, kaj ni forfosis la neĝon. Ni verfakte
trovis la
korpon. Ĝi estis ricevinta tri kuglojn. Unuavide la kadavro ŝajnis
estis tiu de
antropoida simio : ĝi estis tutkovrita per haroj. Sed mi ja sciis,
ka tiaj
simioj ne ekzistas en Pamiro. Kaj la korpo fakte aspektis pli bone al
tiu de
homo. Ni tiris la harojn kaj konstatis, ke ili vere estis la naturaj
haroj de
la estaĵo.
Tio estis virindividuo 1,70 metrojn alta, iom maljuna, kun haroj kelkie griziĝintaj. La haroj estis pli longaj sed pli maldenskreskaj sur la brusto, pli mallongaj kaj pli densaj sur la ventro. Estis malpli da haroj sur la gluteoj, el tio nia kuracisto deduktis, ke la kreitaĵo kutime sidis, kiel homa estaĵo. La koksoj estis pli vilaj. La genuoj estis tute nudaj kaj kovrita per kalaĵoj. La tuto de piedoj, inkluzive de la supraĵo, estis sufiĉe senhara, kovrita per haŭto malmola kaj bruna. La ŝultroj kaj brakoj estis egale kovritaj per hararo, kies dikeco malkreskis al la manoj. La manplatoj estis tute senharaj kun nur kaleca haŭto.
La vizaĝo
estis malhela, kaj la estaĵo havis nek barbon
nek lipharojn. La malantaŭa flanko de la kapo estis kovrita per tre
densaj
implikitaj haroj. La kadavro kusis okulojn malfermaj, la dentojn
videblaj ;
La okuloj estis malhelakoloraj, la dentoj grandaj kaj homeceformaj. La
frunto
estis simiece klina, la brovostoj ege elstaraj. La altaj zigomoj
similigis ĝin
al mongolo. La nazo, kies radiko estis tre enprofundigita, platis. La
oreloj
estis nudaj, kaj iom pli pintformaj ol ĉe homa estaĵo. La malsupera
makselo
estis fortega. Ĝi
havis
potencan bruston ege muskolriĉan. Ni ne
trovis ian ajn
netan malsimilecon al homo. La seksorganoj estis tutsame al viro. La
braklongo
normalis. La manoj iomete pli longaj kaj la piedoj multe pli larĝaj ol
ĉe la
homoj.
Ni
malsciis, kie ni troviĝas ekzakte, ĉar tiam ne ekzistis
ĝusta mapo pri Pamiro. Tamen ni konjekteble estis ie inter la
Jazgulem-o kaj la
montarvico Ruŝano. Ĉar nia komisio estis plenumita, ni estis
returnontaj. La
naturo de la mortigita estaĵo problemis al ni. Sed ne eblis al ni
kunporti ĝin
laŭ la malfacilega vojo, kiun ni estis sekvontaj. Kaj ni timis ekhavi
al ni
problemoj kun la loĝantaro : ni ja povus diri, ke ni portas
beston, sed
vere tio tro multe similis kiel homon. Ni pensis senhaŭtigi
ĝin por kunporti la haŭton, sed ja tio tro pensigis je
senhaŭtigi homon. Fine ni decidiĝis enterigi lin tie, kie ni trovis lin.
Ni
direktis nin al sudo forlasante kiel eble plej frue la montojn, kaj
transiris
riveron (kojekteble la Panĉ-o). La nemultaj loĝantoj de tiuj
aliaj
montoj, baluĉoj, miris vidi nin, kaj demandis nin, kiel do ni
povis
eskapi el tiuj regionoj supozitaj esti loĝataj per homaspektaj homoj.
Ni
eksciis per la baluĉoj abundajn aliajn detalojn. Ili diris al ni, ke la
vilaj
homsimilaj estaĵoj estis vidataj ne nur solaj sed ankaŭ duope kaj
iomfoje kun
ido, sed neniam ili iris per pli ampleksaj grupoj."
Alesperantigis
kaj prezentis Roland PLATTEAU 27/9-1/10/2003
Mez-epoka poeto
zorge priskribis « teruregan
neĝvirinon »
Ne nur en Himalajoj, ne
nur en Kaŭkazo kaj Siberio, sed ankaŭ en Eŭropo
renkontiĝis la tiel nomitaj de la gazetistoj « teruregaj
neĝhomoj ».
Fakte la legendojn helenajn pri la silenoj saturoj kaj dio Pan
konjekteble
kaŭzis renkontoj kun tiuj vilaj longorelaj, krure lertegaj, sekse
sentabuaj
(parenteze ni memoru la terminon « nimfomanio »)
estaĵoj (la lasdata,
historia, ne legenda, okazo tia disvolviĝis en Ilirio, proksime de
Dyrrhachium,
« saturo » kaptita en loko
«Nymfaeum » far la soldatoj de la
fama romiana politikisto Sula (alie : Sylla), kiu taksis ĝin multe
malpli
bela ol tiuj bildigitaj de la artistoj !). Sed eĉ ĝis la mez-epoko
ili vivis
en la Pireneoj (probablas ke la plej lasta manifestiĝis en Eŭskiaj
montoj dum
la dekoka jarcento) kaj trubadora literaturo parolas pri ili, precipe
dum
la dekkvara jarcento la hispana
verkisto Juan Ruiz (Ĥuan Ruis), en sia « Libro de
buen amor »
(libro de bona amo) parolas pri la « serranas »
virinoj kiu vivadas en la montaro (kiel
ilia
nomo diras : monĉenloĝanoj) de Guadarrama . Jen la
strofoj, kie li
priskribas unu el ili, amasigante la detaloj, kiel gazetisto aŭ
policisto, aŭ
kiel homo kiu vidis ion eksterordinaran kaj volegas zorge konservigi
kaj
diskonigi la informojn :
« En
Apokalipso de
sankta Johano la Evangelisto,
Oni ne vidas
tia figuro nek
tiom terura bildo
Se multnombrus
kaŭzus ĝi
egan
lukton, egan konkeron.
Ne sciiĝas
de kiu
diablo tia fantomo povus amati.
Ŝi havis la kapon tre granda,
superproporcia,
Hararon nigrega
tiel, kiel
glima korniko,
Okulojn
enprofunditaj kaj
ruĝaj,
ne tre distingeblaj,
Ŝia paŝosigno
pli grandas ol tiu de ursino.
La orelojn tiom grandaj, kiom tiuj de unujara azeno,
La kolon nigra,
larĝa, vila,
malgranda,
La naztruojn
tre larĝaj, tiuj de
kurlo ;
Ŝi
trinkus post kelke da tagoj la tutan akvon de marĉeto.
Buŝon
kiel
dogo, kaj vizaĝo tre granda,
La dentoj larĝaj
kaj
longaj, ĉevalecaj, misaranĝitaj ;
La brovojn larĝaj
kaj pli
nigraj ol turdoj ; …..
Ŝi havas lanugon el barbharoj
ege nigraj, .....
Sed se paroli
vere, se mi
bone vidis ĝisgenue,
La ostoj estas
grandaj, la
kruro ne tre malgranda……
La maleoloj pli
grandaj ol
tiu de unujara bovidino.
Pli
larĝan ol mia mano ŝi havas manartikon,
Vila,
per longaj haroj, sed ne tre seka
(?)
La voĉo
basa, laŭta kaj
nazaleca,
Lenta
kiel cervobleko sen gracieco kaj kavece sonanta.
Ŝia malgranda fingro pli grandas ol mia
dika fingro…
Ŝi surhavas kiel veston siajn mamojn
pendantajn,
Kiuj atingas ĝis
la zono…..
Ripoj grandegaj
en ŝia nigra
brusto,
Unu tiomas tri
…. »
La detaloj ĉi-supre listigitaj ekzakte kongruas kun la priskriboj de la modernaj atestantoj, ekzemple en Kaŭkazo aŭ Pamiro.
Tradukis kaj prezentis R. Platteau 26/10/2003
multe da
homoj, kiuj iam diris
« ne »
en morton
malaperis oportune,
Liaj
korpoj forfandiĝis,
Nek
iliajn okulojn nek eĉ nomojn oni memoris,
Iliaj
vortoj restas.
Kaj
nun ili ĝustas.
Nekonatulo
la veron diris:
(Guy BEART)
« Nju-Nju,
Ĝu
Kiang, kiam vi estos plenkreskulaj,vi estu bonkoraj, eĉ
se tiu entrepreno estas aŭdaca
kaj malfacila. Oni estu
bonkora. »
(instruistino
JANG)
Tiuj ŝajnos
banalaj bonsentaj paroloj. Tute ne. Oni tiel kredas ĉar oni ne konsciiĝas kiel fakte tio
estas ja
vera, kiel vere estas ja aŭdaca
ambicio esti bonkora, kaj kiom tio estas ja malfacila ; kaj danĝera, foje tre
danĝera . . .
La juna virino,
kiu tion eldiris estas sur la foto. Tiu foto
estas la nura spuro, kiu restas pri ŝi nun. La
infanino estas Nju-Nju. Nju-Nju poste
sukcesis eliri el Ĉinio
kaj verkis sian membiografion, sub la titolo « Neniu larmo
por Mao »,
rakonto pri terura kaj malfeliĉega
infanaĝo
de knabino dum la « Kultura Revolucio », kies avo
estis buĉita sub ŝiaj okuloj far
« Ruĝaj ĝvardianoj »,
la patro
kaj la patrino senditaj en reedukado-koncentrejoj, ŝi oficiale
taksita
« filino da krimuloj ». Se tio ne estus, pri ŝia memoro nenio
restus.
Dank‘al Nju-Nju restas ia
memoro, kaj tiuj vortoj, tiu pli-profunda-ol-oni-pensas admono. Kelkajn
semajnojn post la feliĉa
promeno de la instruistino kun ŝia
plejamata lernejanino, ŝi
estis krude arestita antaŭ ŝiaj lernantoj
meze de la
lernseanco. Sed ŝi
estis tiom amata de siaj lernejanoj, kiom ŝi amis ilin :
« Sur
la voj-angulo ni ĵuris ne
timi je niaj gepatroj aŭ pro la malagrablaĵĵoj kiuj
sekvontus de la de ni projektita
faro : neniaokaze diri ion ajn malbonan pri nia koramata
profesoro. Tiu,
kiu rompus la ĵuron estos
forpuŝita de la aliaj.
La tago
alvenis. La ĉeestantaro
kaj efekta ĉeesto de la gepatroj malardigis nian decidiĝemon. Kaj, nu,
estis
profesoro Jang.
Ŝi staris
en la pozicio kiu
estis tiu de miaj geavoj : manojn ligitajn sur la dorso, kaj kun
tabulo
pendanta je ŝia kolo, kie estis skribita «
mal-revoluciulo ». Oni estis
razinta je ŝi duonon de la kranio, por signifi, ke ŝi plu estus nur
duono da
persono, feĉo de la homaro. Pos tiom malmulte da tempo, ŝi ŝajnis esti
maljuniĝinta je jaroj.
La patro de
Ĝu-Kiang anoncis,
ke denun la profesoro pri desegno estros la lernejan estaplon.
(La patro de Ĝu-Kiang mem estis grava estrulo
de la
« Kultura revolucio » en la urbo : Ĉeng-du)
Ĉiu
instruisto estis eldirinta sur la supro de la podio
sian denunc-artikolon. La plej longa parolado estis kompreneble tiu de
la fiaĉa
estrino. Dum la aŭskultado restis ni kapon klinitan kaj silentaj, kiel
antaŭdecidite. Komencis la profesoroj maltrankviliĝi pro tio, sed jam
estis tro
malfrua.
-« gelernantoj
ja
diru ion ! »
Ni daŭre
estis serenaj. Kaŝridoj infektiĝadis laŭ niaj
vicoj : laŭmerite al tiuj profesoroj !
La
fiperfidulino malleviĝis de la podio, kaj iris al ni
por alparoli la klasĉefon :
-«
Ĉu vi ne skribis denunc-artikolon ? Do iru
sur la podion por ĝin legi !
Ne lasinta
al li nur sekundon por pripensi ŝi tiris lin je
la maniko. Li tremadis ĝis ĉiuj membroj sub niaj severaj rigardoj. Li
ne rajtis
diri ion malbonan pri profesoro jang, kiu estintis ĉiam afablega
kontraŭ li.
Li
malfaldis folion, rigardis al nia profesoro, sin turnis
al la aliaj instruisoj kaj la Ruĝaj Gvardianoj sidantaj en la fundo de
la
podio Subite li elmontris kuraĝon, kiu
mirkonsternis nin ĉiujn, per deklari laŭtvoĉe :
-« Mi
ne konas tiun tekston ! Mi ne scipovas
legi ! Ne
mi
skribis ĝin,
ties ideografiaĵojn mi ne komprenas. »
Kia
ĝeniulo ! Ni ĉiuj ekaplaŭdis lin, kaj kara
nia Jang levis la kapon por rideti al ni plorante. Tiun rideton ni
konadis
parkere, sed tiu-ĉi tago li estis tiom patosa, ke ĝi tordigis al ni la
ventron.
Ni vespiradis per « Profesoro Jang » ĥore ;
sed el ni Ĝu-Kiang
manifestiĝis la plej riskema. Li
elpaŝis
abrubte :
-„Profesoro
Jang neniam
diris ion malbonan en la klasĉambro !“
Lia
patro stariĝis,
rabia pro kolero:
-“ Silentu
tuj! Se vi plu diras ion ajn mi draŝos vin
hejme !
Mia amiko
tuj residiĝis, sed la profesoro pri
desegno estis jam hontiĝinta kontraŭ la patro de
Ĝu-Kiang, kaj ŝi kliniĝis antaŭ li skuante la kapon kiel hundo antaŭ
sia
mastro :
-« Pardonu
al mi estrulo Ĝu, pri tio mi kulpas, mi
ilin ne bone informis. Ne koleru ! Mi plu forpurigos la venenon,
kiun Jang
estas metinta en ilian menson.
-Ja
vi kulpas, tio estas
fakto ! Vi estas baraktonti brute por re-eduki ilin ĝisfunde. Tiu
kunveno tute ne kontentas min! Oni faru iun alian novan.!
Laŭ nia
bontrovo la kunveno estis finiĝanta kontentegige,
tio estas: en diabla fuŝordo. Ĉiuj foriris, krom Ĝu-Kiang restigita de
la
profesoro pri desegno. La kolegoj atendis pri lin en la strateto. Fine
ŝi nur sugestis al li, ke li petus pardonon al
sia patro.
-« Ŝi
insultis vin, ĉu ?
-Ne !
ŝi ne aŭdacis, ĉar dank’al mia patro ŝi iĝas la
estro de la lernejo.
-
Ĉu li
draŝos vin?
-
Ĉiuokaze
mia patrino malhelpos lin tion
fari. !
Ni poste
demandis la klasĉefon, ĉu veras, ke la
denunc-letero ne estis skribita de li. Li
respondis ke ja estis fakto. La
profesoro pri desegno estas veninta priparoli kun liaj gepatroj :
-
ĉar
mi estis la klas-delegito, mi estis tiu, kiu estis denunconta
profesoron Jang.
Si lasis al ni la artikolon, kiun ŝi estis verkinta. Mi ne volis ĝin
legi, kaj
panjo donis min la ekideon diri, ke mi ne komprenas ties ideografiaĵojn.
La kunveno
nia finiĝis kun niaj petegoj
al Ĝu-Kiang, ke li persvadu sian patron, ne aranĝi novan kunvenon.
La kunveno
ne okazis, sed profesoro
Jang ne plu aperis en la lernejon. Diritis, ke ŝi memmortigis. Matene
la
lernantoj niaklasaj alvenis al la kursoj la okulojn ŝvelitajn kaj
ruĝajn, kaj
naztukon en la mano.
Iun
posttagmezon Ĝu-Kiang vokis min:
-“ Nju-Nju,
ĉu vi volas iri por vidi profesoron jang? Ne
estas blago. Ili faris grandan kunvenon. Venu sekvu min…. »
Ekkuris ni
anhelante ĝis la eks-teatro.
De la
salonfundo , vidiĝis silueto sidanta sur seĝo meze
de la scenejo. Ni
kuregis
al ŝi. Tio
estis nia profesero jang amata. Senmova kaj senesprima, ŝi tenis la
palpebrojn
fermitaj. Ŝia haŭto estis blanka kiel papero. Logis kaj samtempe timis
min
rigardi tiun vizaĝon, kiu estis riceviginta al mi tiel multe da amo kaj
da
feliĉo.Ŝi estis tiom ŝanĝiĝinta, ke mi ne plu tre bone rekonas ŝin.
-« Profesoro
Jang ! Ĉu vi dormas ? Estas mi
Nju-Nju. Ĉu
vi aŭdas
min ? Mi venis por vidi vin. Vekiĝu kaj mi faros ĉion, kion vi
ordonos al
mi.
Mia
gorĝo
strangoliĝis, Ĝu-Kiang tremadis per la tuta korpo
dirante:
-„
Min pardonu, profesoro
jang. Vi scias, ke mi malamas mian patron, mi malamas min mem. Profesoro
Jang, vi estas revenonta ja? Ankoraŭfoje ni iros la parkon triope, ĉu
ne ? »
Ni tiam
surgenuiĝis , kapon sur ŝiaj genuoj malvarmaj,
plorante ĝis sufokiĝi. Ni malestimis nin pro ne kapabli dronigi la
plenan urbon
per niaj larmoj. Ni malamegis nin pro ne kapabli pere niajn kriojn
eksplodigi
la teatron. Flustris Ĝu-Kiang :
-« Mi
opinias, ke profesoro Jang tre malvarmas !
Sen
priparolo ni nin direktis al la propagand- kaj
akuzo-afiŝoj, kiujn ni forŝiris po unu ĝis la plejlasta kaj ni kovris
per ili
profesoron Jang, tute, cele ke oni ne plu ŝin vidus. Kaj tiam ni lokis
nin apud
ŝi, kiel rojo-borde por spekti sunsubiron.
Kelkajn
tagojn poste, onidirojn diris, ke polico estis
traserĉinta ĉie pri tiuj, kiuj aŭdacis ŝiri la afiŝojn pri propagando,
por per
ili kovri krimulon kies kadavro estis ĵus re-kritikita. Ni feliĉis pro
tio, ke
la polico implikiĝis en sia enketo. Plurajn laŭvicajn vesperojn ni plu
forŝiris
afiŝojn en la strato : tio estis nia ununura rimedo venĝi la
morton de
profesoro Jang. Ni kredis, ke ŝi loĝadis la lunon ekde nun, kaj ke ŝi
kontentis
de tie, kie ŝi rigardis al ni.
Mia avino
instruis al mi, ke en la mondo estas iuj koroj
kaj okuloj neelĉerpiĝeble bonaj. Iam tiuj konsumos la malbonecon de la
mondo.
Ankaŭ mi estis utiligonta mian malgrandan koron por oponi al l’malico,
por mia
avo, por mia « fraĉjo Ĝibulo » kaj por mia tiom
kara profesoro
Jang. »
Unu
ĉapitro el la « Mallongega priskribo pri la eldeturo de la
Hindioj »
Bartolomeo de Las
Casas (1484-1566), la plej fama el la religiuloj, kiuj provis
defendi la indianojn kaj kondamnis la kruelaĵojn kaj maljustaĵojn
faritaj al
ili far la hispanaj « Conquistadores », verkis
multajn pezajn
librojn, latine kaj hispane, sed plejparte de ili restis kiel
manuskriptoj kaj
estis nur eldonitaj far universitatoj en la 19-a aŭ 20- jarcentoj. Dum
lia vivo
nur du aŭ tri estis eldonitaj. Tiu, kiu ricevis la plej grandan
disvastigon
estis mallonga libro, nomita precize « Mallongega priskribo
pri la
eldetruo de la Hindioj » (1). Tiu 102 paĝa libro
estas
malfeliĉe longa litanio da abomenaĵoj senfine ripetitaj ; ja estas
« mallongega » rakonto, kaj tiom rezuma, ke ofte
revenas la samaj
ĝeneralaj frazoj. Do, legante la ĉi postan esperantigitan ĉapitron, tiu
temanta
pri Kubo, oni devas memori, ke estas nur unu el la ĉapitroj, kiuj ĉiu
temas pri
iu el la diversaj regionoj de la de hispanoj konkerita Ameriko.
Jaron
1511, la hispanoj veturis sin en la insulo Kubo, kiu estas, kiel mi jam
diris, tiom longa kiom la distanco inter Valladolido kaj Romo. Estis
tie vastaj
provincoj forte loĝataj. La hispanoj komencis kaj finis per la rimedoj
de mi
antaŭe indikitaj, kaj eĉ pli kruele. Okazis tie aferoj tre remarkindaj.
Iu
kaciko, tre grava sinjoro, kiu nomiĝis Hatuej, estis transveturinta,
kun kun
fortan parto de sia popolo de la Insulo Hispana (2)
al Kubo por fuĝi
la plagojn kaj la malhomaj agoj de la kristanoj. Informita far kubaj
indianoj,
ke la kristanoj estis alvenontaj, li kunigis prekaŭ sian plenan popolon
kaj
diris: “Vi jam scias, ke estas dirita, ke la krsitanoj alvenas; kaj vi
havas la
aperton pri kio okazis je tiu persono, kaj tiu alia, kaj tiu plu, kaj
je la
enloĝantoj de Haitio (t. e. de la Hispana Insulo). Ili nun venas por
fari la
samon ĉi tie. Ĉu vi scias kial ili faras tion ? » Ili
diris :
« Ili ne ne faras ĝin senkiale ; tio estas ĉar ili
havas Dion, kiun
ili kultas, kaj kiun ili amegas, kaj por akiri ĝin de ni por kulti ĝin,
ili
provas nin submetigi, kaj mortigas nin. » Hatuej havis ĉe li
malgranda
korbo plena je juveloj el oro. Li diris : « Jenas la
Dio de la
kristanoj ; se vi tion volontas, ni faru por ĝi areito-jn (ili
estas festoj kaj dancoj). Eble per tio ni ĝin plezurigos, kaj ĝi
ordonos al la
kristanoj pri ne domaĝi al ni.” Ĉiuj ekkriadis « Bone
Bone » Ili
dancadis antaŭ la oro ĝislace. Poste la sonjoro Hatuej diris :
« Aŭskutu, kio ajn estus, se ni plu tenas tiun oron, ili
fine mortigos nin
por forpreni ĝin de ni ; ni ĵetu ĝin en tiun riveron. »
Ĉiuj voĉdonis
favore ke estu tiel, kaj ili do ĵetis ĝin en
grandan riveron, kiu fluis tie. Tiu kaciko plu fuĝis de la kristanoj
ekde ili alvenis en la insulon Kubo, ĉar li konis ilin bone, kaj li sin
defendis, kiam li renkontis ilin. Fine li estis kaptita kaj
vivbruligita, por
la ununura kialo, ke li fuĝis homojn tiom maljustegajn kaj kruelajn,
kaj ke li
defendis sin kontraŭ tiuj, kiuj volis mortigi lin kaj subpremi lin ĝis
la
morto, li, lia popolo, kaj lia idaro.
Oni ligis lin
al fosto. Sankta viro de la ordeno de Sankta
Francisko, kiu troviĝis tie parolis al li iom pri Dio kaj nia kredo. La
kaciko
estis neniam aŭdinta pri ĝi. La franciskano diris al li, ke li povis
profiti la
malmultan tempon, kion la ekzekutisoj lasas al li ; ke se li
volontos
kredi tion, kion li diris al li, li iros al la ĉiel’, kie troviĝas
gloro kaj
eterna ripozo, kaj ke se ne li devos iri en inferon suferi eternaj
suferojn kaj
turmentojn. Post pripensi iomete la kaciko demandis al la monaĥo ĉu
kristanoj
iras al ĉielo. La monaĥo respondis, ke tiuj bonaj iras. La kaciko tialm
diris
sen pli pripensi, ke li ne volas iri en la paradizon, sed pli bone en
la
inferon, por ne esti kun ili, kaj nevidi tiom kruelaj homojn. Tiaj
estas la
famo kaj honoro, kiajn akiris Dio kaj nia kredo dank’al la kristanoj,
kiuj iris
en la Hindioj(1). Foje la indianoj
estis venintaj akcepti nin nin
kun proviantoj kaj kaj donacoj. Ĉe nia alveno ili donis al ni granda
kvanto da
fiŝoj, panon, manĝaĵon, kaj ĉion alian, kion ili povis. Abrupte la
diablo
ekregis la kristanojn, kaj, sub miaj okuloj, ili mortigis per
tranĉiloj, sen
motivo kaj kialo, pli ol tri mil homojn, kiujn sidis antaŭ ni, virojn,
virinojn, kaj infanojn. Mi vidis tie kruelagojn tiom grandajn, ke
neniam
vivantoj vidis nek imagis tielajn. Alian fojon kelke da tagoj en la
antaŭo, mi
estis sendinta mesaĝistojn al ĉiuj la sinjorojn de la provinco de
Havano por
certigi al ili, ke ili devu timi nenion, ĉar ili estis priaŭdintaj mian
kredeblecon ; mi demandis ilin ne timiĝi, kaj veni akcepti nin,
kaj
certigis al ili ke nenian malbonon estos farita al ili ; tio estis
ĉar la
tuta tero estis teruriĝinta de la intaj buĉadoj. Mi estis farinta tion
en
akordo kun la kapitano. Kiam ni alvenis en la provincon, dudek unu
sinjoroj kaj
kacikoj venis por akcepti nin. La kapitano kaptis ilin, perfidante la
certigon,
kiun mi estis al ili doninta. Ili volis vivbruligi ilin en alia tago,
dirante,
ke estas bona ago por fari, ĉar tiuj sinjoroj fine faros ian malbonon
iam en la
futoro(3). Mi nur per longa
klopodo savis ilin de la ŝtiparo,,
finfine ili saviĝis de tio. Kiam ĉiuj indianoj de tiu ĉi insulo estis
subigitaj
en la saman sklavecstaton kaj plagon kian tiuj de la Hispana Insulo,
kaj ĉar
ili vidis sin morti kaj perei sen ian ajn savrimedo, ili ĉiuj ekis ĉu
forfuĝi
en la arbarojn, ĉu pendumi sin pro malespero. Geedzoj pendumis sin kun
siaj idoj. Pli ol ducent indianoj pendigis sin pro
la kruelaĵoj de iu hispano tre tirana, kiun mi konis. Sennombaj homoj
pereis
tiumaniere. Estis en la insulo komisiito de l’reĝo al kiu estis
disdonita tricent indianojn. Post la daŭro de tri monatoj, ducent
sepdek estis
mortintaj en la minejoj; restis al li nur tridek, nome la dekonon.
Sekve oni
donis al li la saman nombron, kaj pli. Ankaŭ ilin li mortigis. Ju pli
oni donis
da ili al li des pli li da ili li mortigis. Ĝis kiam li mortis, kaj la
diablo
kunportis lian animon. Dum tri aŭ kvar monatoj, la tempo kiam mi
restadis en la
insulo, pli ol sep mil infanoj mortis, ĉar iliaj gepatroj kunprenis
ilin en la
minejoj. Mi vidis multajn aliajn
aferojn abomenindajn. Pli poste la hispanoj decidis ĉasadi la
indianojn,
kiuj estis rifuĝintaj en la arbaroj. Ili tie faris terurajn
malbonaĵojn. Tial ili ruinigis kaj
senpopoligis la tutan insulon. Mi revidis ĝin antaŭ ne longe, kaj estas
granda
bedaŭro, kaj granda kompatindo vidi ĝin senhoma kaj refarigita solejon.
(1)Kristoforo
Kolumbo (http://eo.wikipedia.org/wiki/Kristoforo_Kolumbo
) kredis esti atinginta Hindion, tial la regiono plu estis nomata
« La
Hindioj » fare de la tiamaj eŭropanoj. De tio devenas la
vorto
« indiano » por nomi la indiĝenojn de ameriko.
(2)t.e. Hispaniolo (http://eo.wikipedia.org/wiki/Hispaniolo) nuntempe
partigita de Haitio kaj Domingo ; la unua insulo amerika atingita
kaj
koloniizita de la hispanoj.
(3) tian parolojn oni
nuntempe ofte reaŭdas !
ekzemple de policistoj proulaj de « nula
toleremo », kredantoj pri
gena destino de la homoj kaj enslipigo de la loĝantaro, aŭ de Usonanoj
gandantaj afganjon en Guantanamo, ktp !