En jaro 1816 en la vilaĝo Mont-sous-Vaudrey en la franca departemento Jura, mezvoje inter Dôle kaj Arbois, mortis en domo posedata de S-ro Auguste Paris iu nomita Maraudet. Pri kio gravas do ?! vi diros. Nu:
Tiu viro estis soldato ; sed 25 jare li iĝis blinda pro akcidento (eĉ ne sur batalkampo!) dum trajn-manovroj, li estis eksigita de l’armeo kun malgranda pensio. Sed tiu ne sufiĉis por lin vivteni, tial li akiris al si junan hundon, nominte lin « Tom », kaj kondukata de ĝi li iradis de domo al domo, de farbieno al farmbieno por almozi. Sed tion oni konstatis ke la hundo divenis defore la homojn kompatemajn, ĝi haltis nur antaŭ tiuj personoj, kiuj vidigis sur siaj mienoj signon de humanaj virtoj. Tiel ke baldaŭ la alproksimiĝo de tiu hundo iĝis en la okuloj de l’vilaĝanoj elprovilo agnoskita je bonkoreco !
Sed la malfeliĉa sorto ankoraŭ pli kruele trafis la kompatindan ekssoldaton, li iĝis serioze malsana. Tom kuŝadis ĉepiede de la viro, aŭ rapidis al la najbarino, kiam bezonata, tirante ŝin je la jupo ĝis ŝi komprenis kaj venis kun ĝi. Poste li iri sole tra l’vilaĝo ĉe la de li konataj plej « bonaj » domoj por peti iom da manĝaĵon por sia malsana mastro, kaj tion ĝi diligente returnportis hejme.
Unu tagon la mastro ne plu vekis. Li estis mortinta. La hundo kuŝiĝis sub la lito, mizera. Kiam oni portis Maraudet al la tombejo la hundo sekvis lin. Poste reveninte al la ĉambro nun malplena de l’mortinto, ĝi eligadis hurladojn, rifuzadis ĉiajn manĝaĵojn, kaj post kelkaj semajnoj mortis.
Tiujn faktojn raportis kelkaj tagoj poste gazeto de Lons-le-Saunier.
Kiom da homoj kapablus ami tiel ?
Bona demando, ĉu ne ?
Por la anekdoto, tiu vilaĝo Mont-sous-Vaudrey estis la naskiĝloko, kaj la mortloko, de la franca Prezidento de la Republiko Jules Grévy, sed ne gravas.
( el la famaj « Plej
Belaj Rakontoj pri Bestoj » far Elian Finbert, konata de la
aŭskultintoj
de la radio de l’1950-aj jaroj.)
Plej tragika kaj kompatinda momento
reportita
de Elian Finbert
Mi estis ofte montrita en
Saint-Bonnet-en-Champsaur
hundon, kies mastro mortis. La besto iĝis blinda pro aĝiĝo, kaj pasigis
sian
vivon en angulo de la domo.
Iun tagon, ĝi aŭdis paŝon,
kiu memorigis al li tiu, de ĝia forpasinta amiko ; ĝi subite lasis
sian
lokon. La viro, kiu estis enpaŝinta surhavis ŝtrumpetojn
kanalitajn ; la
hundo estis perdinta la flarpovon sed memoris tiun specon de ŝtrumpeto
kaj
frotis ĝojplene sian kapon ĉe ilin, kredante, ke lian mastron revenas..
Sed la viro ekparolis :
la dummomenta iluzio forsvenis.
La hundo retunis en sian
angulon, dormiĝis, kaj mortis.
reportita
de Elian Finbert
Ĝi estis terhundo. La domo, en kiu ĝi vivadis malfermiĝis al
legomokampoj, kie ratoj multis. Tiuj iĝis ege ĝenaj, kaj la farmdoma
katino,
pro mortiginti pluraj da, estis karesita kaj gratulita pri sia faro.
La hundo spektinte tiujn scenojn iĝis malserene
ĵaluza. Li
ekokupiĝis imite priflari la ratojn, snufante, la tapiŝojn gratante,
sed vane. Neniam li sukcesis kapti da ili.
Ian aŭtunan tagon, dum kuniĝis la familio en la ĝardeno, kaj ekfaladis la folioj el arboj, la terhundo vidis la katinon turnaperi ĉeangule de la farmdomo, senvivan raton en la dentoj. Tiam oni vidis ĝin salti, ekimpeti, kapti grandan platanofolion, ĝin skui, altenĵeti, por poste sturmi al ĝi, ĝin denove altenĵeti.
La katino, tion vidinte, haltis, interesiĝis je tiu ludo, je tiu ekcitiĝo de la hundo, kiu pluagadis sian frenezan ekzercadon, pelante la folion ŝiadirekten.
Alirinta tutapud ŝi, la terhundo lastfoje ĵetis alten la folion, per pli da perforto, poste, subite, ne movis.
La katino tiam delasis la raton, kiun ĝis tiam ŝi tenis inter la makseloj, kaj sturmis al la mistera ludilo.
Dum ŝi estis tiel okupata, la hundo alkuris la raton, ĝin kaptis kaj triumfe alportis ĝin ĝispiede de liaj gemastroj !
(el “la plej belaj
okazaĵoj pri hundoj » - 1953 )
Kulposento ĉe hundoj : la hundo kiu mem punadis sin
Tiun hundon oni malpermesis boji kontraŭ la preterpasantoj transaj la
stangoj
de l’ĝardena krado. Kiam ĝi obstinas je tio, ĝi estas punita.
Ĝi forsavadis sin de la punado, kiam li estis hundido, per rifuĝi sub kanapeon kaj restante tie kaŝite dum proksimume duonhoro ; nur ĝia vosto eliĝis.
Nun, estante plenkreska, ĝi fojfoje sin preterlasas kaj bojas kontraŭ hundoj aŭ homoj enstrataj. Ĉar neniu troviĝas en la loko por puni aŭ skoldi ĝin, ĝi abrupte konsciiĝas, ke ĝi kulpiĝis per peko kaj impetas tuj al sub la kanapo, kie ĝi kaŝiĝas !
Se ĝi hazarde renkontas iun domanon ĝin gaja alparolantan, ĝi preteratentas. Voston kaj kapon mallevitaj, ĝi pluiras, atingas la kanapon kaj tien sin kuntiras. Kaj ekvidinte ĝin tia tie sube, ĉiu povas certi, ke ĝi miskondutis. Kapablos nenio elirigi ĝin el tie, nek vokoj, nek dorlotvortoj antaŭ ol, ĝi estos taksinta, ke ĝi sufiĉe mem punis sin.
Elian-J. FINBERT
(el “la plej belaj
okazaĵoj pri hundoj » - 1953
–
rakonto 113 p. 148-149)
reportita
de Elian Finbert
Tiu juvelokolportisto, kia ekzistas da en Oriento, portadis sian
ledan
poŝsakon entenantan la de li privenditajn juvelŝtonojn kaj oron sur la
selo de
la azeno, kiu veturigis lin deurbalurbe. Lin sekvis dogo kun timigendaj
dentegoj, dotita per mirinda forto, ja gardisto kies defendopreteco
estis
senmanka.
Dumvojaĝe okazis ke la hundo ekstaras plenmeze de l’vojo kontraŭ la azeno, trudmalhelpas lin pluiri, grumblas, bojas, montras la dentojn. La viro instigas kaj antaŭenpelas sian rajditon, sed tiu ĉi estas minachaltigita de la hundo, kaj rifuzas antaŭeniĝi. La kolportisto deseliĝas, kaj fronte al la minancanta sinteno de la dogo, kiu ŝajne intencis direkti sian agrsemon al li, preta salti liakolen, li pafas je ĝi per revolvero, timante, ke ĝi estas abrupte infektita de rabio.
Sed jen li vidas la beston, kiu dum perdanta sian sangon, trenas sin, retroirante sur la irita vojo. La kolportisto ĝin sekvas kaj ĝin trovas kuŝanta, mortinta, sur la juvel-poŝsako, kiu estis dum iro forglitinta el la rajdbesto nerimarkite de li…..
Elian-J. FINBERT
(el “la plej belaj
okazaĵoj pri hundoj » - 1953
– rakonto N° 100 p.
138)
esperantigis Roland PLATTEAU 10/3/2005
Elian-J.
Finbert kaj la cikonio
Mia amikeco al tiu legenda birdo kun la
elneĝaj
flugiloj per nokto borderitaj elvenas el mia infaneco, infaneco parte
pasigita
en Nilo-valo, kie ĝi travintras.
Ĉar okazis iam, troviĝante mi sur teraso de
nia
domo, kien mia pasio pri kajtoj ĉiam min allogis, ke majesta
cikonioflugaro
pasis super mi, kun streĉitaj koloj, ŝvebaj flugiloj. Kaj jen unu inter
la
birdoj, subite disiĝas el la bando, implektiĝas, se tiel diri konvenas,
en siaj
plumoj, turniĝadas en ĉiel’ kaj ,blanka kaj nigra maso, falegas kaj
alteriĝas
ĉe miaj piedoj. Mi estis kompreneble ektimigata, sed samtempe ekzaltita
de tiu
aera vidaĵo, kaj de la cikonio, kiu klopodas remeti sin surpiede, kaj
finfine
sukcesas. Mi tiam forlasis mian kajton, kaj rapidrapide serĉiris
savhelpon.
Mi jam iom konis tiun birdon, estinte ĝin
sekvinta
malantaŭ la sobra plugilo aux eĉ plej simpla plugpioĉo de la fellah-o
en
kampoj, ekkaptanta jen koleopteron, jen larvon, bufon, muson, aŭ
marĉborde
ranojn.
Mi do kunportis hakitan viandon, kaj ĝin
donacis al
mia bela birdo, kiu okulumis al mi per sia nigra, tiom inteligenta,
okulo
kvazaŭ pludesegnita de du strekoj el kohl , sed kiu nur post
multe da
tempo konsentis proksimiĝi. Videble ĝi certe estis vundita, tamen vidis
mi
neniom da sangospuro. Nia ĝardenisto, spertulo, alveninte, sciigis min,
ke
cikonioj, pro tiomlonga restado en malsekaj terenoj kaj tiomofta
tretado en
malprofundaj marĉoj, finfine maljuniĝantaj iĝadas reŭmatismaj, tiel,
kiel la
homoj. Mi neniam povis kontroli la verecon de tiu diagnozo, sed tiam ĝi
sufiĉis
al mi kaj mi ekdecidis, kunligiĝi je tiu birdo, flegi ĝin kaj resanigi
ĝin.
Ĝi fariĝis la de l’teraso konstanta gasto,
kie ĝi
senmoviĝadis longajn horojn sur unu piedo, kun pripensa kaj solena
mieno, aŭ
ĝin primarŝadis ĵetante siajn krurojn antaŭen per larĝaj egalaj paŝoj,
dum
pririgardanta ĉielon kun arĉita kolo. Ekde ĝi ekvidis min, ĝi venadis
al mi,
kaj mi tristiĝis kaj humiligiĝis pro ne kompreni la sekan kaj ripetan
bruon de
ĝiaj bekklakadoj, kiuj konjekteble esprimis la intimajn pensojn de ĝia
tristiĝinta koro. Por plaĉi al ĝi mi rezignis flugigi mian
roz-kaj-verd-koloran
kajton, ĉar tiu ludilo ĝinsimila timigis ĝin.
Mi ofte vizitiris al ĝi, kaj mi estis certa,
ke ĝi
atendis pri mi ĉiujn tagojn, eĉ pli, je ĉiaj horoj de tago. Ĝi plej
facile
rekonis miajn paŝojn, kiam mi supreniris la ŝtuparon po du ŝtupoj kune,
ĉar mi
trovis ĝin tie starante ĉe la pordo alterasa, kun ĝiaj intensrigardaj
okuloj,
lertaj kaj sagacaj, ĝia svelta flugmaŝina korpo kaj ĝiaj nigrelakitaj
flugiloj
brilaj kaj bonorde refaldigitaj. Mi opinias, ke longajn momentojn ni
pasigis
kune apude, kaj iam dormiĝinte, meze la ega varmo, sterniĝanta sur la
kahelŝtonoj, mi vekiĝis kun ĉe mi, flugilojn ŝirme malfalditajn, la
cikonio
atenta kaj patrineca, rigardadanta al mi kun vartemo, vartemo, kiun mi
divenis
pro ĝia zorgema mieno.
Mi
iradis enkampe serĉi al ĝi lokustojn kaj ĉe la lagetoj por ĝi rankapti.
Kiam mi
malĉeestis tro longtempe, ĝi ne malsciis, ke tio estis ĉar mi estis
serĉanta
ĝian nutron, kaj mi trovis ĝin malsupre de la ŝtuparo, kiun ĝi estis
lerninta
malsupreniri kaj suprengrimpi per skuaj paŝoj, kaj eĉ antaŭ ol mi
ĝisvenintis
surterasen, ĝi jam serĉfosadis en mia flanksako per sia longa akra kaj
malmola
beko, kiu ekglutis la bestetojn avide.
Okazis tion, kio okazendis, sed tio estis for
de mia
penso. En mia infanmenso, la cikonio estis por ĉiam ligita al nia domo,
kiel
feliĉportanta amuleto. Ĝi
estis mia amiko tiel, kiel mi estis ĝia amiko. Iun matenon mi trovis la
terason malplena. Mi tuj komprenis, ke estinte refortiĝinta, kaj ĝiaj
reŭmatismoj for, ĝi estis ekfluginta al ĉiel’.
Tio estis al mi tiel, kiel perfido, kaj ankaŭ
estis
mia unua aflikto. Vane mi rigardegis al l’lazura ĉielo, kie krozis
milvoj, kie
turniĝadis la kolombaroj. En la kampoj, surborde de Nilo, ĉe la lagetoj
mi
restadis longe, kaj gvatis la cikoniojn, sed nenie mi trovis mian, kiun
mi
estus rekoninta inter mil.
Mi reekludis la kajton, ĝin mi flugigis alten
kaj
foren, pensante eble la birdo ĝin rekonos, kaj revenos, kiel al
alkuniĝsigno.
Kaj poste la temposablo fluis, fluadis. Sed
la
teras’ tamen plu restis mia havenloko, mia plejŝata tereno, kie jam
soleco
estis mistera aliancito mia, des pli ke, kaŝe kaj obtuze mi atendis, ke
la
cikonio revenos.
Kaj
jen fakte ĝis revenis en la posta septembro, tempo kiam la fruktkvastoj
de niaj
daktilarboj en ĝardeno ekmaturiĝadis siajn sukcenkolorajn fruktojn.
En
la ŝtupar’ mi aŭdis sistrajn ruladojn, kiujn mi tuj rekonis. Mi
impetis. Jen
estis ĝi. Ĝi ne estis forgesinta min, ĝi plu aspektis kia ekstempe
solena
maljuna malvulgara sinjorino, kaj ĝi ekgrakadis milde tirante la kolon
malantaŭen kaj antaŭen, dum malfaldigante siajn ravajn ĉefplumojn.
Parolis ĝi
al mi, flustris min, se tiel diri konvenas, pri aferoj de nur ĝi
kompreneblaj.
Kaj jen kiam mi al teraso atingis, mirigita mi ekestis : ĝi estis per
cikonioj
superŝutita, kiuj ekvidinte min leviĝis fluge malalten, kaj poste
remetiĝis
ĉien, silentaj, flugilojn ekpretajn, timantaj kaj samtempe fidaj, ĉiuj
ope
salutantaj per turniĝoj de l’longaj koloj, laŭmaniere de koranaj
deklamistoj.
Mi,
infano, vivantis legendon, legendon iĝintan realaĵon. Fabelmondo
eksturmintis mian vivon. Estis tia kia inicia sakremento.
Mi
sciis, ke tamen tio daŭri ne povis, ke tiu
unika momento estis dia favoro. Ekestis en la aro de nigraj kaj blankaj
plumoj
ordonvorto, kiu flugis de bird’al birdo. Kaj subite tumulto flugila kaj
makzela
ekaŭdiĝis. Mi estis
surdigita. Mi vidis sinlevi la altaj
purpurgantitaj kruroj, kiuj surfaldiĝis dummomente sub la vostoj tiel,
kiel la
suriĝ-ekipaĵo de aviadiloj, poste fariĝis pendantaj, kaj jen la amaso
alten
flugimpetis, vojiris cirklojn, ŝvebis, malkovrinte la sorigantajn
aerfluojn,
kaj malaperis el vido en la egipta diamantmalmola helego.
Kompreneble,
mia cikoniio sekvis la aron, sed dum tempeto,
pli forpasema ol fulmo, en mia kredama fidema animo, mi kredis, ke ĝi
revenintis por neniam plu min forlasi. Kaj plus la una ĉagreno, kiu min alvenis el
ĝi,
aldoniĝis dua pli dolora. Dume, fakto, ke la preterpasanta birdo
memorintis min
kaj nian hejmon, kie mi estis ĝin akceptinta, nutrinta, fleginta, por
kies
zorgo mi estis oferinta mian sveltan kajton, igis min ĝin respektegi.
Tri
sinsekvajn jarojn ĝi revenis kunportante min mesaĝon de sia amikeco,
ĉiufoje en
la tempo, kiam turtoj vokadis supre de l’daktilujoj niaĝardenaj, meze
la ruĝaj
grapoj da mielecaj fruktoj.
Poste
ankaŭ mi obeis migradojn de mia destino, je iroj kaj returnoj misteraj
tra la
mondo.
Sed
mia penso plu konservas stampon de la pasado de l’stilzobirdo en mia
infanvivo,
tiu infano, kiun mi neniam ĉesis esti, iom flugila, iom grunda,
portante en mi
la hieroglifan signifon de cikonio, kies senco estas
« kompato ».
Elian-J. FINBERT (« La
plej belaj okazaĵoj pri birdoj » 1957)
esperantigis
Roland
Platteau 9/4-21/6/2004
poste
en la vivo, kiam li loĝis en Israelo, amikiĝis al li gruo :
(li iom da tempo loĝis en kibuco ĉe lago Huleh en la
Jordano-valo norde de lago Tiberiad-a. Tiu malsekejo estas grava
etaploko por
la gruoj el Rusio sur ilia migrovojo suden al Egipto, [ekzemple la
15-an de
oktobro ili estis 8 980 en la loko -
fonto http://www.lpochampagneardenne.com/grues/point_sur_la_migration_01_02.htm
] )
“Tiu, kiu kelkajn monatojn ligiĝis al mi, malsovaĝigita apartenis al iu
amiko,
kaj nepre ne konsentadis vidi min pasi preter ĝi ne farante al ĝi kelke
da
ĝentila afablaĵon, kaj se okazis, ke mi forgesis manifestacii al ĝi
mian
amikecon, ĝi ne kontentigis antaŭ esti trudinta min tion fari. Ĉar ĝi
estis
libera, havanta ne malhelpitaj la flugilojn, kaj vagadis ĉiam ĉe borde
de
l’lago, tuj kiam ĝi ekvididadis mian boaton en la for’, ĝi majeste
ekflugadis,
turniĝadis ĉirkaŭ mi, dum kiam mi remas, kaj akompanis min gis la
albordiĝejo.
Ĝi ĉiam sukcesis trovi min, jen en kampoj, jen borde de l’Jordano, kaj
surteriĝis, situiginte min de alta ĉielo, je kelkaj paŝoj disde mi.
Ĝi havis noblajn formojn, kaj ofte ĝi ekdancetis al mi tiun dancon kiun similas je menueto plenumita far iom petoleta fraŭlino.
Kiam mi forlasis ĝin, mi devis trompkaŝi kaj foriri ŝtele, ĉar aliel ĝi sekvis min kiel ombro.
Kiam post du jaroj mi revenis, ĝi rekonis min, kaj eliginte laŭte viglajn kriojn ĝi impetis al mi kun flugiloj malfermaj.
Neniam mi sentis min pli proksima je flughava kreitaĵo ol kiam mi kunestis kun tiu gruo, tiom amikema kaj serioza, kaj min komprenanta pli ol mi komprenis ĝin.“
Elian-J. FINBERT
Du garoloj vivis libere en kaĝo, kie ili enflugis ĉiuvespere post pasiginte la tagon en arbaroj.
Ilia mastro, kiu estis vartinta ilin, ilin kaptinte el nesto, estis al ili forte korligita, kaj ankaŭ la birdoj, ĉar ili ne povis malhavi lin. Ili ja povus resti mez arboj, esti liberaj, sed ili revenis hejmen, en sia malferma kaĝo tiel, kiel en propra nesto.
Sed, tagon ilia mastro mortis. La garoloj, ne
plu vidante lin, lin serĉadis en ĉiuj ĉambroj de la domo, kaj poste
restadis en
sia kaĝo, rifuzintaj elflugi el ĝi tiel, kiel ili kutimis fari
ĉiumatene; Ili
kadukiĝis, kaj tagon oni vidis unu bati per la kranio sur la stangojn
tiom
impete, ke ĝi mortis en nokto. Ĝia kunulo, ina birdo, baldaŭ imitis
ĝin, kaj
mortis similamaniere, du tagojn poste.
Elian-J. FINBERT
(el “la plej belaj okazaĵoj pri birdoj »
- 1957 – p. 124)
esperantigis Roland PLATTEAU 29/4/2004
La virbirdo de ovkovanta kanariino emis pli je disaŭdigi siajn ruladojn kaj trilojn ol ja nutri ŝin. Ĉiufoje, kiam tio okazis, la birdino lasis la neston kaj peladis lin cirkaŭ la kaĝo, batante lin per beko, kaj diversmaniere montris, ke ŝi estis kolera ; Poste ŝi revenis al siaj ovoj, ne provinte preni iom ajn da manĝo. Tio fariĝis en ege montrema maniero, kun klarega deziro komprenigi al la virbirdo, ke lia konduto estis fia.
Tiam oni
vidis lin, simile
submetita kaj penta edzo, urĝe kaj klopode serĉi por ŝi bekplenojn da
nutraĵo,
kaj tion farite li reekis sian « belkanto » per duobliĝinta
ardo, sed
tuj se li daŭrigis ĝin tro longe, la kanariino, ree
« admonis » lin.
Elian-J. FINBERT
(el “la plej balaj okazaĵoj pri birdoj »
- 1957 – p. 324)
esperantigis Roland PLATTEAU 1/5/2004
Ĉiuvespere,
post ke oni kovritis lian kaĝon, kaj mallumigis, tiu kanario komencis
aŭdigi
tian mildan kanton, kian oni neniam aŭdadis dum la tago. Post kelkaj
minutoj ĝi
ĉesis, ĉiufoje finpunktiinte sian finaĵon per propra flugilbruo. Oni
kaŝobservis ĝin, kaj ege surprizite vidis grizan muson kroĉita je
l’kaĝ’, la
kapeton ŝovita inter la stangetoj, kaj kiu maĉetis grajnojn de l’trogo.
Sed, eĉ
pli mirigega afero, la kanario pasigis la bekon sur la silkeca kolo de
l’ronĝuleto kaj ja karesadis ĝin.
La vesperaj voĉumadoj estis vokoj, signalo. Kaj oni malkovris, ke l’muso cele atingi la kaĝon pendanta ĉe l’fenestro, grimpadis je kurteno, kies ŝtofon ĝi estis traborita nivele de l’manĝujo.
Tiu malkovro kaŭzis la musan pereon. Ĝi estis kaptita la postan vesperon, post la kanto de ĝia amiko serino, kaj lasta grajno-manĝo, kolfrakasita de la kaptilo, kiun oni estis por ĝi muntita.
Detiam la birdo ne plu trilis dumtage, ne plu sinbanis, ne plu balancis sin sur sia malgranda balancilo, ne plu saltadis de bastoneto al alia. Li spertis grandan ĉagrenon. Ĉar li ne plu estis revidita la grizan muson, kaj ne komprenis. Sed kiam vesperiĝis, kaj ke oni estis tirinta la ŝtofon al sur ĝian kagon, ĝi tiam ekkantumadis. Ĝia kanto fariĝis ame-milda, longiĝis laŭ senfinaj rulruloj petegantaj kaj tristaj. Ĝi estis vokanta al sia amiko, kaj finfine dormiĝis, konjekteble pensante al ĝi.
Ĉar neeblas, ke tragedio de amomanko ne estus ekregita en ĝi. Koron kaj cerbon ĝi havis kaj ĝi estis amo tute. Sed ĝi estis la soleca birdo en sia kaĝo, kaj soleco estas damno el kiu oni elkatenu perkantante ; tamen tiu iĝis paradizon, kiam muso griza venis vespere vizitante ĝin per sia ĉeesto plenigi.
Kelkajn tagojn pliposte, oni trovis la kanarion
sternita
funde de la kaĝo la flugilojn malfermaj kaj la krurojn rigidaj.
Elian-J. FINBERT
(el “la plej belaj okazaĵoj pri birdoj »
- 1957 – p. 317-318)
Elvokante memoron de mia turto, tuta mia infanaĝo ekaperas denove. Ĝi
estis la
unua estaĵo besta al kiu mi direktis korsenton.
Ĝin estis donacinta al mi kolego, por sin senbalastigi, ĉar li konvinkiĝis, ke ĝi mortontas. Efektive, apenaŭ plumkovrita, ĝi aspektis tre malbonfarti, sed mi tiom zorge flegis ĝin, ke ĝi resaniĝis, kaj korligiĝis tiome al mi ke, mi ja ne povadis eskapi el la fidelmontroj, per kiuj ĝi min superŝutis.
Ĝi sekvis min ĉien. Konstante en libero ĝi flugadis
ĉambr-al-ĉambre kaj, se
de l’fenestro okazis ke ĝi ekvidis min en strato, ĝi alvenis malflugiĝi
sur
mian ŝultron. Kaj ekestis riverencoj, kaj amikaj kveroj, kaj
bekfrapetoj
senfinaj; ĝi ŝveladis la gorĝon, vigleta kaj plenfeliĉa.
Jaroj tiel pasis, kaj ĝia inklino daŭre pliiĝis dum
la tempopaso; Ĉiu el
miaj neĉeestoj estis al ĝi la kaŭzo de senlima aflikto. Ekde mi
foriris, ĝi
ekkomprenis tre certe, ke mi estis malproksime, tro malproksime por
regajni
min. Ĝi tial kuntiris sin en malhelan angulon de l’apartamento kaj la
kapon malleviĝinta,
la flugilojn skuitaj per hakita tremetado, ĝi eligis la tutan tagon
tiun
kveradon lantan kaj melankolian tiom rimarkindan ĉe la turtoj. Kaj
estis ege
malfacila igi ĝin konsenti pri manĝado kelkiom da nutro.
Sed ĉe mia reveno estis superfluanta ĝojo, senfina,
komparebla nur al tiu,
kiun hundoj, ĉefe la hispanhundoj, elmontras je sia mastro kiam lin
revidante
post longe foresto.
Neniam tiom, kiom en tiu turto mi renkontis tioman
emocian intenson en la
korligo kaj fido.
Elian-J. FINBERT
(el “la plej belaj
okazaĵoj pri birdoj » - 1957 – p. 333)
(ni estas komence de la 20-a jarcento en malgranda urbo de
Egipto :)
Noâra
kaj muziko
Obsedatis ŝi de la piano en la salono. Ekde mia patrino
malfermis ĝin, tien
ŝi estis, atentema kun sia sendiligenta gracio, kaj kel respektplena,
atentanta
ekon de la miraklo de kordoj, ke ĝi efiku.
….
Sed ĉefe
kiam mia patrino sidiĝis sur la turnebla tabureto, kaj almovis siajn
manojn sur
la blank-kaj-nigra klavaro, la simiino saltante ŝian sultron, unu
brakon lokita
ĉirkaŭ ŝian kolon ekgvatadis je la vastaj harmoniondoj, kiuj estis
elkateniĝontaj. Senmovadis ŝi, dum kuradis ŝiaj okuloj sekve la vicon
el
klavoj, kiuj ellasis siajn sorĉadojn per nekredebla multrapideco.
….
Ofte por
plezurigi niajn longajn tagfinojn kaj plenigi la malplenon de nia
izoliteco,
perditaj kiaj ni estis funde de tiu vilaĝego de malalt-Egipto, en tiu
loĝejo,
kiun nokto invadadis, kaj igis eĉ pli vasta, la duetaĝan, ni nin ĉirkaŭ
la
piano kunepremiĝis, kaj kunekantis jen malnovajn kanzonojn jen lidojn
far Ŝuberto, kiujn nia patrino akompanis, kaj kiuj torente
elflugis tra
la malfermitaj fenestroj, vekante preterpase la sur terasoj kuŝantajn
familiojn
da fellahoj kaj surkornicajn kolombojn, kies kveroj aŭdiĝis al
ni. Tiam
Noara troviĝis en plejalto de kvieta ĝuado, kiu ne pelis ŝin ekster
ŝin, sed
animigis en sento pli klara, pli konscia, tiu esti meze de ĉiuj anoj de
l’familio, je kiuj ŝi sentis sin kunligata pere de ligoj treprofundaj,
kaj kiuj
estis ŝin adoptita kiel personon, ia alia etfratinon, iĝinta la fokuson
de nia
intereso, de niaj amuziĝoj kaj nia zorgoj. Kaj cele esprimi sian
dankemon pro
tio, en kio konsistis al ŝi tiujn muzikaj seancoj, ŝi lasis sian
gvatsidejon
surŝultran de mia patrino, dumane plaŭdis kiel infanoj faras, poste
saltegis de
kantisto al alia, kun pepadoj, sinŝoviĝa tenereco, kiel plenumante ian
aeran
baleton, ridetante al ni, kaj al ni ŝajne kuraĝigante.
Nur multe pli malfrue mi ŝteleksciis la sekreton de tio, kion
detiam por
nur mi sola mi nomis „la muziko, kiu plorigas“, sekreton partigita jam
de longe
inter mia patrino kaj Noara kaj poste ni tri. Muziko donis al vivo de
mia
patrino ties veran dimension. Ĝi estis ŝia ĉiutaga spiro, kiel sur
alttereno.
Je iu ajna horo en la tago, abrupte, ŝi folasadis siajn mastrumajn
truditaĵojn,
flankenĵetis la antaŭtukon, iris kaj lavis al si la manojn, pudris sin,
kaj
rifuĝiris en la salonon, kie ŝi ludadis iun Nokturnon de Ŝopino,
al ŝi la ĉiama ĝufonto, la konstruaĵo de ŝia sekreta feliĉo, ŝia
feliĉega
patrujo. Neniu el inter ni aŭdacus, tiamomente, veni ŝin aŭskulti en
tiun
ampleksan ĉambron, kun la ĉiuj surtiritaj kurtenoj, kiuj tamen, ne
sukcesis
kontraŭi la sunan sturmon de egipta taghelo, ponardumantan el tra
l’latŝutroj
la deziratan malhelon, tien kaj ien per ora sago pikantan la vernison
de l’en
angulo forte sidanta piano. Ĉar kvazaŭsentis ni, ke ŝi tie trovis sian
retiriĝejon, ke ŝi akirigis al sia animo korvarman ripozon, kaj ke al
si mem ŝi
paroladis deŝutante siajn arpeĝojn kaj iaj memoraĵojn. …
Mi firompis tamen la nediritan malpermeson, kiun ni trudintis al ni,
tiun
neniam eniĝi en la salonon dum la tago, tiam, kiam disvolviĝis tiu
muzika
ritaro. La per revaĵoj distritema maturiĝanto kiun mi estis, kiun mi
daŭre
restis nun, alpremis tagon pretervole la malpermesitan pordon. La Nokturno
N°14 laŭ F-dieso minora eksonoris desupre-malsupren en la etaĝojn,
enŝoviĝante kunekun siaj « polonezoj » vunditteneraj kaj per
kiu
plenis mia animo, enkaptis min, kaj min mergis en sia pleneco.
Kaj tromalfrue konsciinta pri mia mallertaĵo, por retroiri – kaj eble
estis mi
ne tro malkontenta pri tio – mi enŝteliĝis silentege, sur piedpintoj,
ĝis plej
malproksima la brakseĝo, kie mi kaŭrkaŝiĝis, kie mi enprofundiĝis,
kuntiraĝanta, superregita samtempe per timo, pudoro, respekto, kvazaŭ
mi estis
profanigita ian sanktan lokon…
En duonlumo mi vidis mian patrinon oblikve, balanciĝantan sur sian
tabureto kun
la speciala kliniĝo de de l’busto, la falo de nigra hararo rulita sur
la
delikatkontura nuko, ŝia vizaĝo profile. Sed sur la alia ŝultro, tiu,
kiu
restis preskaŭ nevidebla, mi vidis, suprekaŭrinta laŭ l’kutima teniĝo,
kunproksimitajn la krurojn, Noâra milde lulita de mia patrino,
kiu ritme
svingiĝis laŭ fluso kaj malfluso de l’muziko. La simiino tute
atentkaptitis de
l’klavoj kaskadaj, kun tiun seriozecon sianpropran, sed ofteme ĝi
levadis sian
etan inteligentan vizaĝon al tiu ne l’muzikistino, retroirante kaj
flankenkliniĝante. Kaj tiam, dum tiu teniĝo, kiu ankaŭ esti al ĝi
kutima, kie
senteblis neniom de ĝia kutima eksciteco, mi mirege ekvidis, ke ĝi
estas
retiranta l’alian manon, restinta libera, kaj viŝantas la okulojn de
mia
patrino. Temis pri larmoj, kiujn ĝi premis, kies trenaĵon miaj okuloj
traborante en duonmalhelon povis sekvi de palpebranguloj al sur la
vangoj.
Kial do mia patrino
ploris ? Kaj kial ja dum ludante Ŝopin-aĵon ? Estis ŝajninta al
mi, ke
neniam ŝi estis atingita en plenumo de l’ Nokturno N°14 ĝis
tiom korŝira
tenereco. Kaj tio eĉ pli konvikis min, ke mi estis malobeinta ian
timigan
malpermeson, kaj ke mia loko ne estis tie.
Noâra kuniĝis de longe nun kun mia patrino en l’ampleksa Teb-io
ensinkita
en sabloj de l’tempo je limoj de l’vivantoj, kie maldisting-iĝas tiuj,
kiuj por
ĉiam enŝoviĝis en silenta profund’ de l’teraj abismoj. Mi
delonge estis
mumiigita Egipton, mi estis ĝin envolvita kaj kunpremita en
volvaĵtukojn el
lino kaj kuŝita por ĉiam en la sarkofagon el malmola sikomorligno de
forgeso.
Vidu, Noâra ne estis por mi simio kun ridigegaj grimacaroj kaj akrobata lerto. Ŝi estas enŝoviĝinta en ĉiuj faketoj de mia memoro, … tiom veras, ke tiu malgranda besto, mia fratino kaj mia similulo, scipovis plilarĝigi la konsciiĝon, kiun mi finakiris pri l’mondo, kaj ke ŝi ebligis al mi pli bone min koni, malvualiginta min al mi mem…
(el
la lib
(el la libro de Elian-J. Finbert pri lia simiino
Noâra.)
«
««
Estis Kut
(la
kato),
emocitaŭzita kaj
spirfreneza, kiu tiun nokton, enŝoviĝinte en mian dormoĉambron,mildege
gratis
la littukojn per ungegopintoj, tirante ilin al si, kaj ĉar li ne estis
sukcesinta min veki, ekmiaŭiegis per korŝiraj blekoj, kiuj
levigis min abrupte. En mallumo la
okulgloboj fikse ardis famtome verdaj, kaj tuj mi komprenis, pri kiu
mesaĝo li
portis, sidante surkokse, levitan kapon al mi, laŭ lia enigma pozo de
besto
konsekrita. Mi impetis sekvante lin, pensante: ne malscias la kato, ke
min kiel
unua li devis sciigi kion okazis, kaj ne mia patrino, aŭ iu ajn alia
ano de
l’familio, ĉar li bone konis la intimecon, kiu kunligis min je la eta
vivulaĵo,
kiun estis vizitinta LA NEPRENEMALFAREBLO, pri kiu li sentis profundan
intuicion.
Noara,
jese, havis la okulojn plenmalfermitaj, pli larĝaj ol kutime, kaj ŝi
min
rekonis, ĉar svingiĝis ŝiaj palpebroj. Sxi levis sian rozkolormanplatan
manon,
iom malferma, kaj al mi ĝin etendis per forto malespera, por streĉega
premo,
kiun ne lasas min. Kvankam ŝi estis perdanta la spirkapablon, deziris
ŝi
certigi al mi, ke ŝi gardis plu sian neŝanceligeblan fidon je mi, de mi
neniam
perfiditan. Ja, tiam, dum tiuj momentoj, kiam ŝi mortantis, mi estis
leginta en
ŝi, kaj min ŝi observadis, plu tradivenis min, per klarvideco ekster
homa
normala atingo. Ŝi taksis min el fore,
tiom fore…, per senlima kompato,
kiu reĝustemetis min je mia loko. Ŝiaj lipoj tremadis. Haŭto de
l’vizaĝo estis
malbrila kaj striata de strangaj spuroj, kaj freneze batis ŝiaj
nazloboj.
Tamen, ŝi sidis ĉe limo de l’morto, per ĉiam plu sia tioma afableco,
tiom
simpla, donaciva, preta, kvazaŭ ŝi atendis pri ĝi delongtempe, ne
estante
mirigita, kaj, ŝajnis teni pri ĝi detrelongan senton. Lastajn lumetojn
de vivo
senteblis de la etaj movoj levantaj kaj mallevantaj ŝian maldikan
bruston, dum
jam ŝiaj membroj rigidiĝis.
Mi ĉe mi ŝin kunprenis,
kaj ŝi
tutcedis, ŝi subiĝis tiel, kiel ŝi ĉiam faris en niaj matenaj kaj
vesperaj tenerludoj.
Ĉar, ĝis la plej lastaj temperoj, antaux la fina skuiĝo, la elfina
malstreĉiĝo,
ŝi plu strebis esti amata de mi, kaj kredis mi vidi, ke ŝi alfluigis al
mi
mildan rigardon elfunde de sia agonio. Kaj subite, mi sentis ŝin pli
leĝera en
miaj brakoj, malplena de ŝia ravitema ekzisto, kiu igintis min ekestimi
la
mian, kiu estis iel iniciita mian animon je ia ordo de la mondo, ene de
kiu,
neniu alia homa estaĵo povintus enkonduki min.
En la fino pulsobatoj de ŝia koro, malfortiĝintaj, obtuzaj, kvazaŭ sonis kiel el forfundo, kiel el malantaŭ ega malplenspaco. Ŝia buŝo etkarniĝis, kaj sur ties okuloj pasis, ilin apenaŭ ne tuŝante, vitreca malhelo, el nedifinebla bluo, kiu ilin senmovigis. Mi havis tempon por mildege mallevigi ŝiajn palpebrojn, sur la miraklon de tiu ĉi vivo, el pura ĝojo, kaj kiu estis donacinta, antaŭ ol porĉiame haltis la bruo de ties animo, kiu estis altkvalita, sian tutan amon, pri kiu mi dezirus povi rajte diri, ke mi indis ĝin ricevi.
Esperantigis Roland
PLATTEAU 3-6 aprilo 2004
morto
de la amata kaj amanta kato
«
««
Sed ne nur pri homoj bestoj povas morti pro ĉagreno, kaj ankaŭ katoj, multe malpli egoismaj, ol oni kutime taksas ilin.Jen la unua dramo, kiun travivis la sama Elian FINBERT, kiam la amo de lia infanaĝo kaj adolesko mortis : simiino. Jen kiel reagis la kato de la domo, al kiu ŝi estis transportita sian frustritan patrinecan amon, senĉese dorlotante kaj strete brakumante ĝin :
« Kiam
ni provis elporti ŝin, ke ŝi ripozu ĉepiede de tiu
daktilpalmo en la korto (ni estas en Egiptujo, kie Elian Finbert
travivis
sian infanecon), kiu estis sian observadoloko, kaj la rifuĝo por
ŝiaj
meditoj, Kut (la kato) sin kroĉis je ŝi kaj malkonsentis pri lasi nin
agi. Ĝin
mi prenis en miajn brakojn , sed li rigardegis kaj atentis ĉiujn miajn
gestojn.
Li ja ne volis, ke oni tuŝas je sia amikino. Li (la kato)
diskrietis, ĉar li konsciis pri kio okazintis,
kaj
post kiam la eta fostruo estis elfosita, li rifuzis min lasi, kaj ties
alkroĉado estis tiom drasta, ke nur pene mi povis elŝiri liajn ungegojn
disde
miajn vestaĵojn. Li senĉese cirkauxturniĝadis nin kolektitiĝintajn
ĉirkaux la
malgranda tombo, plene ensentinta nur de la drameco de morto, kiu
obsedis ĝin,
eligante miaŭaĵojn afekciigantajn kaj teneregajn, dum mia ploranta
patrino.improvizadis siaarte ian adiaŭpreĝon al tiu, kiun ŝi nomis
« mia
infanjo » kaj « mia belanjo ». Sidis en la duonmfermitaj
okulgloboj de la kato tia senhelpa mizerego, ke legeblis en ili la
doloron, ke
tiu disigo estis malfermita siavive kiel vundego. De tiam, senteganta,
ke li
estis ĉirkaŭbarita ĉiudirekte, kiel ankaŭ mi mem, de senlima forlaso,
tage tage
li perdadis ĉiom agadon, ne tuŝis plu iun ajn manĝon, ĝis ke li
konsumiĝis sur
la eta tombelstaraĵon mem, kien li rampaĉis kaj restis dormetante,
provante po
fojoj skrapi kaj plugi ties tereno, sen trovi en siaj ungegoj forton
sufiĉan
por tion fari….
Ni elŝpatis je li etan
truon
apudan lian amikinon, kaj ebenigis super ilin la teron, kiel kovrilon
kuntirita
sur ilian dormegon. » (2)
(2) el
« Noâra amata mia » - 1962
esperantigis
Roland
PLATTEAU
(30-an de
marto
2004)
ĉu iu iam
kuraĝos esperantigi tutan libron el li por eldono ? Tio trovus
publikon.
La aliaj faktoj kaj rakontoj estas tiom interesaj kaj instruigaj, kaj
pleje ne estas tiom tristaj.
<img src="http://perso0.free.fr/cgi-bin/wwwcount.cgi?df=r.platteau.dat&dd=hndwrt">